Paul van Tongeren
Emeritus hoogleraar ethiek, Nijmegen
Het is nog erger: niet alleen opnieuw beginnen, maar alle beginnen is onmogelijk. Wie meent met iets te beginnen, vervolgt een weg die al ingeslagen was. Wie een relatie begint, bevestigt en versterkt wat al gaande is. Als je een studie begint, heb je je daarop voorbereid. Wie een nieuw boek begint te lezen, heeft het al aangeschaft of uit de kast gehaald. Zelfs op het moment dat jij je leven begint, is het al begonnen – in de zwangerschap van je moeder, de fantasieën van je ouders, de geschiedenis van je familie. Een echt begin zou een creatio ex nihilo zijn, en daartoe zijn we niet in staat. Je moet een slecht geheugen hebben om te denken dat je een begin kunt maken. Maar voor wie zich dat realiseert wordt alle begin – ook opnieuw beginnen – veel minder moeilijk dan het aanvankelijk leek. Er hoeft geen schone lei te zijn om een nieuwe tekst te schrijven.
Alicja Gescinska
Politiek filosoof, Amherst
Als we iets van de geschiedenis kunnen leren, is het dat de menselijke aard niet makkelijk te veranderen is. Plus ça change, plus c’est la même chose. De drang naar vernieuwing is erg repetitief, ook als het gaat om de menselijke aard. Blijkbaar zijn we er voortdurend van overtuigd dat we als generatie een kantelpunt in het mens-zijn vormen; de twintigste eeuw staat bol van die waanvoorstelling: futurisme, communisme, nazisme; de nieuwe, betere mens zal opstaan! Maar nee, de nieuwe mens staat niet voor de deur, geen nieuwe renaissance kondigt zich aan. Integendeel. Misschien beginnen binnenkort wel ‘nieuwe Middeleeuwen’. Dat was de titel van een boek van de Russische filosoof Nikolaj Berdjaev in de jaren twintig. Hij voorzag een duistere tijd door de opkomst van fascisme, communisme en de belabberde toestand van liberale democratieën. Het aanbreken van nieuwe Middeleeuwen – ik ben optimistisch genoeg om daar niet in te geloven, maar wel realistisch genoeg om het te vrezen.
Elize de Mul
Promovendus techniekfilosofie, Leiden
Er moet iets veranderen. Vrij dringend ook. Fascisme en populisme zijn in opkomst, poolkappen verdwijnen, de Europese Unie dreigt in onenigheid en angst uiteen te spatten. Dat stemt niet bepaald vrolijk. Opnieuw beginnen, een tabula rasa, dat klinkt dan best aanlokkelijk. Alle smet, alle gevallen steken, alle nijd, alle gretigheid en egocentrisme in één veeg van tafel. Zoals Nietzsches kind dat zandkastelen bouwt aan de vloedlijn, om ze dan met even groot enthousiasme kapot te stampen. En dan weer opnieuw beginnen. De vraag is niet zozeer of dat kan, helemaal opnieuw beginnen. Eerder of we dat moeten willen. Wij, als mensheid, kennen een lange geschiedenis. Een geschiedenis van vallen en weer opstaan. Van bouwen, deels afbreken, herbouwen, opbouwen, doorbouwen. Ja, er gaat regelmatig wat mis. Maar zo leren we. De mensheid is een eeuwenoud kind, dat nog steeds wat onvast op de benen staat. De korstjes op de knieën vertellen wat in de toekomst niet te doen.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
