Ons panel, bestaande uit Simone van Saarloos, Eric Schliesser en Ingrid Robeyns reageert iedere maand op een actuele stelling.
Simone van Saarloos
Schrijver, columnist
‘Onverdiend rijk’ gaat er vanuit dat er zoiets bestaat als verdiend rijk. Verdiende rijkdom bestaat alleen wanneer je uitgaat van de kapitalistische redenering die ongelijkheid noodzakelijk acht. De Amerikaanse liberale filosoof John Rawls stelt een taartdiagram voor. Sommige mensen krijgen een groot stuk, omdat zij de juiste vermogens of middelen bezitten om dat stuk te vergroten: ze zijn bijvoorbeeld intelligent en gedisciplineerd. Met het stuk dat zij krijgen, weten ze de hele taart te vergroten. Rawls vindt een ongelijke verdeling rechtvaardig omdat de minderbedeelden daardoor alsnog beter af zijn dan wanneer iedereen hetzelfde stuk krijgt. Zo beredeneerd is verdiende rijkdom een ‘sociaal’ goed.
Maar wie bepaalt welke vermogens een groter taartdeel waard zijn? Die verdeling kan nooit op een ‘blank’ (onbeschreven) en eerlijk moment worden gemaakt – er is geen resetknop voor een financiële herverdeling. En als die knop er zou zijn, kunnen alleen de machtigen hem indrukken. Dat zullen ze niet doen. Rijkdom floreert zolang de armen dusdanig afhankelijk zijn van andermans rijkdom dat ze er niet over durven zeuren.
Eric Schliesser
Onderzoeksprofessor Gent
Sommige economen, die in hun model (marginaal) inkomen met productiviteit identificeren, beweren dat men met inzet en human capital verdiend rijk kan worden. Zelfs gegeven dit model, is er een element van onverdiend toeval: ook als we talent en genetisch materiaal buiten beschouwing laten, zijn er geen gelijke kansen om kapitaal te bemachtigen. Kinderen van grootverdieners en hoogopgeleiden beginnen hun economisch bestaan met een voorsprong. Dat het leven oneerlijk is, is misschien niet zonder hoge kosten geheel uit te bannen, maar we hoeven niet te doen alsof de status quo verdiend is.
Een betere economische gedachte is dit: in een markteconomie worden uitkomsten bepaald door vraag en aanbod. Die uitkomsten zijn niet altijd te voorzien, en dus is er in elk markt-handelen een element van onzekerheid waar het toeval en de beslissingen van anderen ook heersen. Winst kan als beloning voor dat genomen risico gezien worden. Waar toeval heerst kan er geen sprake van volledige verdienste zijn.
Ingrid Robeyns
Hoogleraar Utrecht
In hoeverre is het inkomen en vermogen dat we verwerven onze eigen verdienste? Dat hangt af van de mate waarin economische prestaties terug te voeren zijn tot vrijwillige keuzes dan wel tot factoren waar we geen controle over hadden. De neoliberale tijdsgeest wil ons doen geloven dat we over de meeste zaken zelf volledig controle hebben, maar dat is een ideologische fictie.
Vele prestaties zijn vooral te danken aan toevalligheidsfactoren die je zelf niet gekozen hebt – je aangeboren talenten, de samenleving waarin je opgroeit, het onderwijs en de opvoeding die je kreeg, en de mensen die op je pad kwamen. Een goede reden om enige mate van ongelijkheid te aanvaarden, is dat we mensen willen motiveren het beste van zichzelf te geven. Maar ook die reden stelt een bovengrens aan hoe rijk we moreel gezien zouden mogen zijn.
