‘Mijne heeren!’ begon koningin Beatrix haar troonrede in 1999, om te vervolgen: ‘Zo sprak honderd jaar geleden mijn grootmoeder tot uw voorgangers.’ Het was een grap die heel wat duidelijk maakte.
‘Goedenavond dames en heren, welkom bij Weijers & Van Saarloos, de nieuwe seksistische talkshow, open for all. Waar vrouwen op het podium zitten en mannen welkom zijn als publiek, omdat ze zo lief lachen.’
Zo beginnen Niña Weijers en ik onze live talkshow, waarna ‘This Is a Man’s World’ van James Brown uit de speakers schalt. Elke editie gaan we met twee gasten (v) in gesprek over hun werk en fascinaties. Het tekstfragment dat ze inbrengen wordt voorgelezen door een charmante jongeheer, die tevens water schenkt en een mooi pak aanheeft. Deze ‘mooiboy’ is een moderne variant van de sier-assistentes die je vroeger in televisieshows als het Rad van Fortuin zag, maar zijn potsierlijk dienstbare aanwezigheid is ook een knipoog naar serieuzere momenten. Naar de presentatie van het Sociaal Akkoord vorig jaar april, bijvoorbeeld, waarbij alleen maar mannelijke bestuurders aan tafel zaten, terwijl koffiejuffrouwen hen van versnaperingen voorzagen.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
In plaats van over de framing van vrouwen in de media te discussiëren en in algemeenheden te vervallen, kozen Niña en ik voor een grap, een serieuze grap: de seksistische talkshow, open for all. Een expliciete, ietwat groteske omkering van de huidige verhoudingen in het publiek debat (onderzoek wijst uit dat slechts 30 procent van de talkshowgasten vrouw is). Door bekende patronen honderdtachtig graden te draaien, zien we pas hoe eenzijdig we kijken en worden subtiele vanzelfsprekendheden uitgelicht.
Terwijl ik lange tijd dacht dat verandering in het hoofd begint – met bewustwording –, leerde ik van filosofen als Simone de Beauvoir en Judith Butler dat de praktijk, het handelen, vaak aan inzicht voorafgaat. Zo introduceerde Butler het begrip ‘performativiteit’, waarmee ze aangeeft dat sekse niet iets is wat je bent, maar wat je doet. Identiteit, en dus ook genderidentiteit, is geen natuurlijk gegeven, maar ontstaat in relatie tot anderen. Door je tegen de bestaande normen te verzetten, ze om te keren of uit te vergroten, transformeer je niet direct de realiteit, want identiteit is geen wisselkostuum dat je zomaar kunt kiezen, maar door te husselen met bekende beelden hoop je nieuwe mogelijkheden te aanschouwen.
Neem de rij mannen bij de perspresentatie van het Sociaal Akkoord. Men begrijpt de kritiek, maar vindt het toch ook weer niet zo gek. Maar draai het eens om: zet alleen vrouwen aan tafel en laat mannen koffie schenken – dan heet het een seksistische talkshow en gaat er iets schuiven in ons hoofd.
