‘Als je op straat loopt en je denkt dat je wit bent, leef je in een fantasie.’ De Amerikaanse videokunstenaar Arthur Jafa vertelt waarom zwart-witdenken belangrijk en tegelijkertijd onmogelijk is.
You gotta stop the things you do, ’cause I put a spell on you.’ De zangeres Alice Smith zingt op een groot scherm een cover van jazz-icoon Nina Simone. Ernaast hangt een opname van een man die steeds opnieuw een wapen vanonder zijn kleren tevoorschijn haalt en doet alsof hij schiet. Beide filmfragmenten maken deel uit van de videomix Constantly Evolving (2017) van de Amerikaanse videomaker Arthur Jafa, die onder andere videoclips van Beyoncé en Kanye West heeft geregisseerd.
Constantly Evolving bestaat uit een verzameling beelden die de kunstenaar op internet heeft gevonden en in elkaar heeft gemonteerd. De beelden verwijzen naar black power, de kracht van mensen met een donkere huidskleur, maar ook naar de vele vormen van racisme waarmee zij in Amerika worden geconfronteerd.
Tekst loopt door onder afbeelding
Constantly Evolving (2017), Arthur Jafa
Beeld: Simion Vogel
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Door middel van de uiteenlopende clips – van blanke goth-tieners die dansen op hiphop tot vrouwen die rode wijn drinken in hun voortuin – bevraagt Jafa in hoeverre het mogelijk is om een exacte definitie van blackness te geven. ‘Alles en iedereen is altijd hybride; het is een misvatting dat er mensen op de wereld zijn die dat niet zijn’, vertelt Jafa. ‘Als je op straat loopt en je denkt dat je wit bent, leef je in een fantasie.’ Hiermee bedoelt hij dat iedere persoon genetische informatie, uiterlijke kenmerken of culturele voorkeuren heeft die passen bij het stereotype blackness. ‘In Amerika zijn er white supremacists, mensen die ervan overtuigd zijn dat het blanke ras superieur is. Maar als ze dan hun afkomst gaan natrekken, komen ze erachter dat ze bijvoorbeeld gedeeltelijk West-Afrikaans zijn. Maar er bestaat niet zoiets als het puur witte of zwarte ras.’
Tegelijkertijd benadrukt de kunstenaar het belang van black aesthetics, vormen van kunstzinnige expressie waar de zwarte Amerikaanse bevolking in uitblinkt. ‘Black aesthetics zijn immateriële vormen van expressie, zoals muziek, dans en retoriek. Daarin kon de Afro-Amerikaanse bevolking zich ondanks de slavernij ontwikkelen. De materiële vormen van expressie – schilderen, architectuur en beeldhouwen – werden in Afrika duizenden jaren geleden al beoefend. Maar dat soort kunstwerken mocht niet mee op de slavenboten. Bovendien konden wij als slaven ons daar niet verder in ontwikkelen omdat wij – beter gezegd: onze lichamen – op dat moment zelf als rauwe materie werden behandeld. Slaven mochten geen dingen maken, want ze waren zelf dingen.’
In Jafa’s uitleg klinkt een paradox door: pure blackness als zodanig bestaat niet, maar er zijn wel vormen van expressie, levensstijlen en behandelingen die naar een soort gedeelde blackness verwijzen. Die paradox van blackness als een aparte categorie werd in de filosofie onder anderen door David Theo Goldberg genoemd. ‘Rassen zijn irrelevant, maar alles wordt bepaald door ras’, schreef hij in 1993. Hij verwees enerzijds naar de moreel liberale traditie die zegt dat ieder mens gelijk is en dat alle rechten universeel zijn. Hieruit volgt dus dat er geen onderscheid kan worden gemaakt op basis van huidskleur. Tegelijkertijd bestaan er nog altijd, ook in Nederland, gesegregeerde woonwijken op basis van huidskleur, en zijn er slechtere carrière-, partner- en welvaartsvooruitzichten voor mensen met een donkere huid. Het is dus vreemd om deze systematische verschillen te negeren onder het mom van universele gelijkheid.
De filosoof Linda Martin Alcoff pleit daarom voor huidskleur als een aparte ontologische categorie in de filosofie. ‘Rassendiscriminatie en ongelijkheid bestaan niet omdat mensen te veel praten over elkaars huidskleur’, schrijft Alcoff in Philosophy and Racial Identity, ‘maar juist omdat ze kleurenblind willen zijn.’
Het systematische geweld dat zwarte mensen in Amerika doorgaans meemaken wordt in Constantly Evolving wel steeds opnieuw aangehaald. Bij vlagen is het zo subtiel als een wit meisje dat klagend verkondigt dat zwarte mensen te veel zeuren over racisme. Toch heeft het werk volgens de kunstenaar geen expliciet politiek doel. ‘Ik denk niet dat kunst ooit iemands mening zal veranderen over wat dan ook’, besluit Jafa. ‘Maar misschien dat het kan helpen om de neiging te matigen die ervoor zorgt dat we anderen als minder menselijk dan onszelf zien.’
Kijk voor meer informatie op: www.jsc.berlin/en/
