Ralf Bodelier: ‘Optimisme is een keuze’

Ralf Bodelier is een optimist. Voor iemand die als rondreizend schrijver en journalist het wereldleed met eigen ogen heeft gezien, is hij zelfs een opmerkelijk optimist. In navolging van Karl Popper noemt hij optimisme een morele plicht. ‘De toekomst is onzeker. Het kan alle kanten op met de wereld. Een optimist heeft geen blind vertrouwen in de toekomst, maar ijvert juist voor de best mogelijke toekomst. De pessimist is al snel geneigd op zijn handen te gaan zitten. Optimisme is een keuze.’ Dat mag zo zijn, maar je hoeft slechts vijf minuten tegenover deze opgeruimde, energieke persoonlijkheid te zitten om te vermoeden dat Bodelier bij het maken van deze keuze zijn natuur niet al te veel geweld heeft hoeven aandoen. Een van de vele dingen waarover hij hoopvol gestemd is, is de Europese Unie: ‘Je hoort zeggen dat het Europa aan een ziel, een identiteit ontbreekt. Dat is natuurlijk ook zo – maar die roep om een ziel is een uitvloeisel van de Romantiek. Ondertussen krijgt Europa in de praktijk gestalte. Handel drijvende Europeanen groeien naar elkaar toe. Door het openen van de nationale grenzen, het invoeren van de euro en het harmoniseren van de wetgeving is er een ononderbroken verkeer van personen, goederen en diensten tot stand gekomen, en die economische bedrijvigheid is, met de gezamenlijke veiligheid, het fundament waarop het verenigd Europa wordt opgetrokken. Handel verbroedert, dat wist Voltaire al. In Brieven uit Engeland heft hij een lofzang aan op het Britse beursgebouw, als de plaats waar vertegenwoordigers van alle landen, religies en ideologieën elkaar treffen in het voordeel van iedereen. Als er een kans is om geld te verdienen, dan blijken mensen heel tolerant.’

Vooralsnog is de grote binnenmarkt en een grote relatieve veiligheid het enige waarop het verenigd Europa kan bogen, want een Europese essentie is er niet. Pogingen Europa te definiëren lopen gewoonlijk uit op anti-Amerikanisme. De Amerikanen van hun kant hebben weinig op met Europa. Bodelier meent echter dat de kloof tussen Amerikanen en Europeanen minder groot is dan we denken. ‘Over de waarden van de vrije samenleving zijn we het zo roerend eens dat we het niet eens opmerken. We delen de beginselen van tolerantie voor andersdenkenden, de vrijheid van godsdienst en meningsuiting, gelijkheid voor de wet, democratie en mensenrechten. Voor onze vijanden, zoals de islamitische fundamentalisten, verschillen we nauwelijks van elkaar.’
 
Tsunami
In zijn nieuwe boek Tegen de angst bouwt Bodelier voort op zijn vorig jaar verschenen bundel reisreportages Bomen hebben wortels, mensen hebben benen. Zijn thema is de globalisering. Daar kijkt de auteur positief tegen aan. ‘Globalisering wordt dikwijls slechts gezien als de verbreiding van het kapitalisme – dat alleen al lijkt me overigens een uitstekende ontwikkeling –, maar door de vervoers- en communicatietechnologie is er ook sprake van een morele globalisering. Als Zuidoost-Azië door een tsunami wordt getroffen, zien wij de slachtoffers dankzij de televisie als individuele mensen, die onze buren zouden kunnen zijn. Niet alleen Nederland, maar de hele wereld heeft royaal aan Azië geschonken: zeven miljard! En dat is een peulenschil vergeleken met de totale ontwikkelingshulp die de Eerste Wereld naar de Derde Wereld stuurt. Mensen die beseffen dat ze het zelf goed getroffen hebben, willen mensen die in ongelukkige omstandigheden verkeren nu eenmaal helpen, alle sceptici en cynici ten spijt. En er zijn talloze huiskamerinitiatieven: westerse toeristen die in Azië, Afrika of Zuid-Amerika ellende hebben gezien en terug in Nederland een stichting opzetten om daar wat aan te doen.’
 
In zijn boek houdt de auteur de felle tegenstanders van de globalisering tegen het licht, zoals fundamentalistische gelovigen en radicale milieugroepen, en ontdekt dat deze bewegingen hun grondslagen in de Romantiek hebben. Wie Tegen de angst leest komt trouwens tot de slotsom dat de meest uiteenlopende misstanden een gevolg van de Romantiek zijn. Een wel erg overzichtelijke conclusie. Bodelier zegt opgewekt: ‘Dat klopt. Wanneer je vandaag de situatie in Nederland, en wellicht zelfs in Europa, onder één term zou moeten vatten, dan is dat de Romantiek. Niet de Verlichting overheerst, maar de revolte daartegen. De romanticus begrijpt maar al te goed dat twijfelen, redeneren en argumenteren per definitie tot onzekerheid leiden. En de wereld ís al zo bedreigend en complex. Dus laat de romanticus zijn gevoel voorgaan op zijn denken. Hij heeft sympathie voor overzichtelijke gemeenschappen en volkse melancholie, voor mystiek en geloof, voor helden en sterke leiders. Hij is op zoek naar een ideaal, naar een welomschreven waarheid, en vindt die meestal buiten zichzelf: het is de waarheid van zijn klasse of zijn ras, van een traditie, een ideologie, een godsdienst. En wie die waarheid eenmaal gevonden heeft, wil hem anderen opleggen. De uiterste consequenties daarvan zien we bij orthodoxe gelovigen, maar ook bij de radicale milieubeweging, die een sterk onderschat gevaar vormt. Een hang naar de Romantiek blijkt ook uit het patriottisch correcte denken, dat in Nederland het politiek correcte denken heeft opgevolgd, en uit de roep om de gesloten gemeenschap die tegenwoordig bij politiek links én rechts klinkt.’

Waar blijft het optimisme?
‘Je kunt de vooruitgang die de afgelopen vijftig jaar in de vrije wereld is geboekt niet ontkennen. Nu komt het erop aan onze vrijheid en welvaart uit te breiden naar degenen die er nog van verstoken zijn.’
 
Tegen de angst, door Ralf Bodelier, uitg. 200 blz., € 17,95