Hoe kijkt de Franse filosoof Simone de Beauvoir naar de #metoo-beweging en de stand van het hedendaagse feminisme? In een postuum interview is ze gelaten en hoopvol.
Illustratie: Pascal Tieman
U eindigt uw boek De Tweede Sekse (1949) met de hoop dat mannen en vrouwen een gelijkwaardig broederschap zouden ontwikkelen. Bent u te optimistisch geweest? De onthullingen via #metoo suggereren dat er weinig is veranderd.
‘Hoop en optimisme zijn twee heel verschillende dingen. In mijn boek gaat het over de diepgewortelde patronen waaraan vrouwen en trouwens ook mannen zich moeten ontworstelen. En over hoe moeilijk dat is. Seksepatronen liggen verankerd in verhalen, tradities, religieuze voorschriften, instituties, in alle aspecten van onze samenleving. De man poneerd zichzelf als soeverein subject, als mens, en de vrouw als zijn tegenhanger, de Ander. Zij was een object dat hem ten dienste stond en waarover hij kon beschikken. Hegel beschreef al dat wij als mensen herkend moeten worden door een ander mens, een ander bewustzijn, om volledig te bestaan. Welnu, de man gunt de vrouw doorgaans enkel genoeg bewustzijn om hem te spiegelen en niet om zelf ook een volledig mens te zijn. De bottom line blijft dat de vrouw op deze manier slechts object is, terwijl de man subject mag zijn. Als je je dat realiseert is wat nu door #metoo naar buiten komt niet verwonderlijk. Het maakt duidelijk hoe vaak vrouwen nog worden geacht te capituleren voor mannen. Eventueel door brute kracht of manipulatie.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
U bent dus pessimistisch?
‘Ik heb nooit de illusie gehad dat je een geschiedenis van vele duizenden jaren in een decennium, of zelfs in een eeuw, kunt omkeren. We zijn nu zeker verder gekomen. De #metoo-campagne laat zien dat mannen nog steeds over vrouwen denken te kunnen beschikken, maar ook dat vrouwen als “subject” opstaan. Zo zie je nu voor het eerst dat vrouwen in de wereld van film en media solidair met elkaar zijn, elkaar steunen, voor elkaar opkomen. En dat in Hollywood! De plek waar de mythe van wat een vrouw moet zijn eindeloos wordt gereproduceerd. Mooi, sexy, volgzaam, het object van verlangen voor het mannelijke subject. De #metoo-beweging laat zien dat vrouwen zich daar niet meer in schikken.’
Een aantal van uw kennissen, Franse actrices zoals Brigitte Bardot en Catherine Deneuve, is allesbehalve enthousiast over #metoo.
‘Wij Fransen hebben het niet zo op puritanisme [lacht]. De sceptici vrezen een heksenjacht. Dat vervelende dates of slechte seks opeens als misdrijven worden aangemerkt. Maar iets hoeft geen misdrijf te zijn om het als noemenswaardig te mogen betitelen. De schrijver Julien Benda beschreef de daad der voortplanting als het in bezit nemen van een vrouw door de man. Dat klinkt alsof het om een militaire operatie gaat. Mannen hebben het veel vaker dan vrouwen over “veroveringen”, vrouwen die worden “belegerd” en die uiteindelijk “capituleren”. Veel mannen bekommeren zich er niet om of vrouwen daadwerkelijk het bed met hen willen delen of het enkel toestaan. Dat is geen misdaad, wel een misstand.’
Zijn die rolpatronen echt zo hardnekkig? Zelfs Harvey Weinstein, met wie de hele zaak begon, heeft feministische films zoals Kill Bill geproduceerd en gefinancierd.
‘Kill Bill is een bloedige wraakfantasie met een vrouw in de hoofdrol. Hoofdrolspeelster Uma Thurman heeft zich in de #metoo-discussie duidelijk uitgesproken. Het interview met haar in de The New York Times geeft niet alleen een scherp beeld van Weinstein, maar ook van een cultuur waarin seksuele intimidatie, aanranding en zelfs verkrachting werden geaccepteerd. Je zou kunnen zeggen dat de film het verhaal van Weinsteins ondergang vertelt. Maar is het een feministische film? Misschien is het probleem dat de rollen worden omgedraaid. De vrouwelijke hoofdpersoon doet precies hetzelfde als de mannelijke hoofdpersoon in bijvoorbeeld de Japanse samoeraifilms. Ik voel hetzelfde ongemak bij de Lara Croft-films, of afgelopen jaar bij Wonder Woman. Die vrouwen zijn niet meer dan een man met opgeplakte borsten. Je merkt toch hoe sterk de ideeën, verhalen en door mannen bedachte fantasieën zijn.’
Als de patronen zo hardnekkig zijn, waarom voelen veel mannen zich dan zo bedreigd dat ze op Trump of andere macho-politici stemmen?
‘Mannen voelen dat ze wel degelijk iets te verliezen hebben. Privileges opgeven valt hun zwaar. De overwinning van Trump is daarom uitgelegd als een tegenreactie van vooral het witte mannelijke electoraat, dat de sociale en economische veranderingen niet meer kan bijbenen. Maar deze analyse is onvolledig. Wat mij betreft bleef Hillary Clinton te veel binnen de lijntjes. Ze volgde de regels die door de mannen die het voor het zeggen hebben zijn bedacht. Dat verminderde haar aantrekkingskracht voor de mensen die zich binnen het systeem de verliezers voelen. Veel mensen, ook vrouwen, hebben op Trump gestemd omdat hij verandering beloofde. Ik geloof niets van die belofte, maar het is wel een feit dat mannen vaak makkelijker met de bestaande regels omgaan. De geschiedenis heeft hun immers geleerd dat je die altijd naar eigen goeddunken kunt veranderen. De les die we uit de nederlaag van Clinton moeten trekken, is dat het er uiteindelijk niet om gaat dat je binnen het systeem excelleert, maar dat je het systeem zélf verandert.’
Met veel dank aan Karen Vintges, die in de huid van Simone de Beauvoir kroop.
