Voor sommige mensen heeft aerobics geen zin meer, niet zozeer omdat hun spieren te stram zijn, maar omdat de geest niet soepel genoeg is. Dit is het geval bij de gymnastiekbeoefenaars in de video Exercise (2007) van de Slowaakse kunstenares Lucia Nimcova. Filosoof Martine Prange vertelt wat er met de Slowaken in de video aan de hand is.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Mannen en vrouwen van middelbare leeftijd, alleen en in groepjes, die oefeningen doen die het midden houden tussen aerobics en volksdans. De mensen in Exercise zijn door kunstenares Lucia Nimcova gevraagd te bewegen voor haar camera, maar kregen geen aanwijzingen over wat voor bewegingen er gemaakt moesten worden. Verlegen giechelend doen de Slowaken een poging: ze strekken hun armen krakend omhoog, reiken tevergeefs naar hun voeten en maken met gevaar voor eigen leven een hinkstapsprong.
Het zijn, zo vertelt Nimcova, bewegingen die stammen van de verplichte gymnastiekoefeningen ten tijde van het communisme. En hoewel er wel een soort vrolijkheid vanaf straalt is het ook duidelijk dat de deelnemers voornamelijk de cameravrouw een plezier doen, ze blijven zich bewust van zichzelf en lijken verbaasd over de plotselinge aandacht die ze krijgen. Martine Prange, filosoof aan de Universiteit Maastricht: ‘Ik zag dit werk twee jaar geleden voor het eerst en werd meteen aangetrokken door de humor ervan’.
De video komt uit 2007, maar de mensen zien er nogal archaïsch uit. Wat wil Nimcova daar mee zeggen?
‘Klopt, en de omgeving is al even ouderwets, typisch Oostbloks: zo’n mistroostige aula en zo’n grijs blokgebouw. Maar dat is precies waar het Nimcova om gaat: om wat er over is gebleven uit de communistische tijd. Ze deed onderzoek in de archieven van haar geboorteplaats Humenné, en het viel haar op dat de mensen er op de archiefportretten uit de tijd van het communisme ongeveer hetzelfde uitzien als de mensen nu. Er is niet veel veranderd. Exercise is onderdeel van een project over dit thema, getiteld Unofficial, waarmee ze enerzijds de archieven weer levend wil maken, en anderzijds wil laten zien hoeveel overeenkomsten er zijn tussen het verleden en het heden in Slowakije, hoezeer het communisme nog niet tot de archieven behoort.’
Wat heeft het bewegen te maken met het communisme?
‘De video toont hoe moeilijk het is voor de bewoners van Nimcova’s geboorteplaats om op commando vrijelijk te bewegen. Dit staat voor hun onvermogen om vrij te bewegen in de bredere zin van het woord. Toen het communistische systeem instortte waren de mensen in theorie vrij, maar na jaren van onderdrukking is het moeilijk om een eigen identiteit op te bouwen. De titel Unofficial slaat op de nieuwe identiteit: de officiële identiteit was altijd de communistische, en de vraag is of het ook mogelijk is om een particuliere, “onofficiële” identiteit te scheppen na het wegvallen van het politieke stelsel. Het is in feite opnieuw iets waar de bevolking niet zelf voor heeft gekozen, er wordt als het ware gezegd: nu moet je vrij zijn. De houterige bewegingen van de mensen in de video staan dus voor de onwennige manier waarop de Slowaken stappen zetten in het algemeen.’
Wat maakt dat dit meer is dan een documentaire?
‘Haar stijl, het esthetische karakter van de video. Ze gebruikt altijd sterke kleurcontrasten en mooie paletten. Bovendien doet ze meer dan neutraal observeren, er zit een bepaalde ironie in, die maakt dat de deelnemers niet overkomen als helden, maar ook niet als slachtoffers. Het doet me een beetje denken aan de strandportretten van Rineke Dijkstra, waarbij de geportretteerden ook kwetsbaar zijn, maar nooit klein. Ik zou het mooi vinden als Nimcova, die aan de Rijksakademie in Amsterdam gestudeerd heeft, ook Nederlanders zou vastleggen. Het zou me niet verbazen als we dan toch blijken te lijken op deze Europeanen.’
Lucia Nimcova’s video Exercise is te zien bij museum het Dolhuys te Haarlem, als onderdeel van de tentoonstelling ‘Wij Zullen Doorgaan’, tot 4 maart 2012.
