‘De slechtste lezers zijn diegenen die zich als plunderende soldaten gedragen: ze halen alleen dat eruit wat ze kunnen gebruiken, besmeuren en verhaspelen de rest en stellen het geheel in een kwaad daglicht’, aldus Friedrich Nietzsche in Menselijk al te menselijk. Het aforisme schoot me te binnen toen ik onlangs aan studenten de literatuurlijst doorgaf die we
in de weken erna zouden lezen. Anders dan in eerdere jaren had ik de teksten niet gebundeld in een syllabus.
Toen ik zelf student filosofie was, genoot ik van het plechtige moment waarop je een syllabus, vol mooie, door een docent uitgezochte teksten, kreeg aangereikt. Je las de teksten van voor naar achter. Belangrijke fragmenten markeerde je met een fluorescerende stift, zodat je bij herlezing weer wist waar het in de tekst om ging.
Later, als docent aan de faculteit Wijsbegeerte in Groningen, voelde ik een zelfde vreugde als een syllabus klaar was. De studenten, die door de glazen achterdeur de faculteit in kwamen, dromden samen voor het loket van
de syllabuskamer, waar mevrouw X, die daar speciaal voor was aangesteld, hen tegen betaling een fraai ingebonden en gekaft exemplaar overhandigde. Maar de tijd van syllabi is voorbij. Eerst hief de universiteit de voorzieningen voor het printen en bundelen van syllabi op. ‘Ach’, dachten de docenten filosofie, ‘dan kopiëren we de teksten zelf en geven die aan
de studenten.’ Maar dat bleek auteursrechtelijk niet in de haak. Zodat er niets anders op zat dan de teksten elektronisch op te slaan op Blackboard, de digitale leeromgeving van de universiteit.
Wat doet dat met de filosofie? Kun je een digitale tekst net zo diep, langzaam en vaak lezen als een tekst op papier? Digitale teksten nodigen uit om te ‘plunderen’. Je hoeft Menselijk
al te menselijk niet meer van voor naar achter te lezen
om het aforisme over de slechtste lezers te vinden. De woorden ‘lezen’ en ‘Nietzsche’ in een zoekmachine invoeren is genoeg.
Nietzsche wist als geen ander dat traag en herkauwend lezen onmisbaar is in de filosofie. Zonder dat lukt het niet door te dringen in de diepere betekenislagen
van filosofische teksten.
Toch zijn er weinig teksten die zich zo goed lenen voor scannend lezen als de aforismen van Nietzsche.
Kris-kras-lezend stuit je op nieuwe interpretaties. Dat geldt ook voor bovenstaand aforisme: het kan een vermaning zijn, maar ook een provocatie. Durf een slechte lezer te zijn en alleen de bruikbare teksten
van Nietzsche te lezen! Welke interpretatie klopt is
niet te achterhalen – maar juist daardoor blijf je lezen.
