Wie zijn we, waar zijn we en wat zijn we aan het doen? Volgens socioloog Daniela Vicherat-Mattar kan autorijden op de Afsluitdijk ons tegenwoordig anders laten kijken naar onze hectische levens.
Dit hele kunstwerk draait om licht, maar wat ik zo mooi vind is dat het niet de typische moderne houding weerspiegelt van “laten we alles maar verlichten”’, zegt Daniela Vicherat-Mattar, socioloog aan de Universiteit Leiden.
Ze heeft het over het 32 kilometer lange kunstwerk Gates of Light van de Nederlandse ontwerpstudio Roosegaarde. Sinds november heeft de studio het historische damwerk van de Afsluitdijk gehuld in reflecterende lichtlagen, die alleen oplichten als er een auto voorbijrijdt. ‘Het wordt dus alleen een poort van licht op het punt dat je die daadwerkelijk passeert. Verder blijft het donker. Dit zorgt ervoor dat je je ineens bewust wordt van je directe omgeving: dat je in een auto op een dam rijdt – iets waar je normaal gesproken niet bij stilstaat.’
Tekst gaat door onder afbeelding
Gates of Light, Daan Roosegaarde
Waarom is het belangrijk dat mensen hierbij stilstaan?
‘Omdat veel van de schade die we aan de planeet veroorzaken ontstaat doordat we ons niet voldoende bewust zijn van onze directe omgeving. Als je door Gates of Light rijdt, realiseer je je ineens echt dat je over een dam rijdt. Dat jij, als mens, op dat moment, het water in tweeën hebt gesneden. Omdat we er gebruik van maken, moeten we ook leren om er verantwoordelijkheid voor te nemen.’
Als we dat niet doen, lopen we volgens Vicherat-Mattar het risico dat we de planeet juist beschadigen in onze poging die te redden. ‘Kijk, ik kreeg vorige week een foto uit Chili van een woestijn vol zonnepanelen. De Chileense woestijn is een van de droogste op aarde, dus daar kan veel zonne-energie geproduceerd worden. Dat is geweldig voor de planeet, zou je zeggen. Maar wat ik vooral zag toen ik naar de foto keek was een landschap van zwarte schermen – een ramp voor mensen die in Chili bij de woestijn wonen.’
Waarom is het een ramp?
‘Omdat het mensen raakt in wie ze zijn en hoe ze zich tot de wereld verhouden. Chili is een ontzettend lang land: de mensen naast de woestijn zijn volkomen verschillend van de mensen in het zuiden, die rondom bossen en fjorden wonen. Dit verschil ontstaat niet alleen doordat mensen zich moeten aanpassen aan hun omgeving, in de woestijn hebben mensen zich ook echt ontwikkeld tot een ander soort mens, die zich heel anders tot de wereld verhoudt. Mensen zien zichzelf in relatie tot de wind en de zon. Als je vervolgens een heleboel zonnepanelen neer gaat zetten, raak je de mensen die er wonen daar ontzettend mee.’
Volgens Vicherat-Mattar is Gates of Light zo speciaal omdat het een technologisch kunstproject is dat wél rekening houdt met de wisselwerking tussen mens en omgeving. ‘Het is niet zomaar een mooi lichtwerk om naar te kijken. Het staat ook in verbinding met mensen die gewoon hun dagelijkse gang gaan. Aan de ene kant benadrukt het de indrukwekkende infrastructuur van de dam en het licht.
Tegelijkertijd laat het zien dat technologie niet per se saai of betonachtig hoeft te zijn, maar ook mooi, harmonieus en benaderbaar kan zijn. Daarmee bedoel ik trouwens niet dat de dam altijd een eigen macht heeft – wij als mens hebben die gebouwd. Maar Roosegaarde heeft de dijk met de lichten wel een vorm van macht gegeven. De dam wordt zo in staat om met mensen een interactie aan te gaan.
Gates of Light is wel anders dan de oogscanners op het vliegveld’, waarschuwt Vicherat-Mattar. ‘De oogscanner is een stuk technologie dat helemaal niet met ons communiceert. Het is een voorbeeld van de macht van technologie over de mens. Maar Gates of Light is eerder een samenwerking tussen technologie en mens. Het gaat over relaties, over hoe alles met elkaar in verband staat.
We kunnen het klimaat en onze dagelijkse gewoontes niet als twee verschillende dingen zien. Natuur, mens en technologie bestaan niet apart van elkaar. Stel je voor: zonnepanelen worden in de toekomst de meest dominante kenmerken van onze woestijnen. Dan denk ik: is dat echt wat we willen? Vinden we het als mens echt zo belangrijk om roltrappen te gebruiken dat we bereid zijn onze woestijnen ervoor op te geven?’
