Filosofie is ook makkelijker als je leest. Goed leest. Filosofische bronteksten zijn niet altijd even makkelijk te begrijpen. Daarom helpen we je in een close reading op weg met extra context en commentaar bij deze tekst van Voltaire over toeval.
Een boer denkt dat de hagel toevallig op zijn akker terecht is gekomen, maar de filosoof weet dat toeval niet bestaat*1 en dat het, in de wereld zoals die is geordend, niet mogelijk was dat de hagel ergens anders terechtkwam dan juist op die plek.
Sommige mensen schrikken van die waarheid, en daarom nemen ze die maar voor de helft aan. ‘Er zijn gebeurtenissen die onontkoombaar zijn,’ zeggen ze, ‘en andere die dat niet zijn’. Dat zou wat moois zijn, als een deel van deze wereld aan bepaalde wetten*2 zou gehoorzamen, en een ander deel niet; dat een deel van wat er gebeurt ook gebeuren moest, en een ander deel niet hoefde te gebeuren. Als je het goed bekijkt, zie je dat een leer die strijdig is met de theorie van het lot onzinnig is en in tegenspraak met het idee van een eeuwige Voorzienigheid*3 (…).
Er zijn mensen die zeggen: ‘Geloof toch niet in het noodlot, want dan denk je dat alles onvermijdelijk is, en dan doe je nergens meer moeite voor, dan zak je weg in onverschilligheid, dan ben je niet meer gesteld op rijkdom, op eerbewijzen, op lof; dan ben je nergens meer op uit, je denkt dat je geen verdienste hebt en geen macht; geen talenten zul je nog ontwikkelen, alles zal in apathie wegÂzinken*4.’
Maak u geen zorgen, heren, wij zullen altijd hartstochten en vooroordelen hebben, want het is ons lot om onderhevig te zijn aan vooroordelen en hartstochten (…) Wij zullen er altijd van overtuigd zijn dat je nergens trots op hoeft te zijn, en toch zullen we altijd wel ergens trots op zijn.
Filosofisch woordenboek
Voltaire
vert. Hannie Vermeer-Pardoen
Van Gennep
597 blz.
