Je leven heeft al zin

Natuurlijk heeft de mens altijd verlangd naar betekenis, maar tot twee eeuwen geleden lag die zodanig vast in allesoverheersende religieuze dogmatiek dat niemand die vraag naar ‘de zin van het bestaan’ zou stellen. De wereld was zoals dat heet nog ‘betoverd’, en welk geloof je ook aanhing, het sprak voor zich dat er een godgegeven orde was waarin ‘zin’ noch ‘doel’ beargumenteerd hoefde te worden (behalve dan om die orde nogmaals te bevestigen).

Toen er door de opkomst van de moderne wetenschap aan deze vooraf gegeven ‘zin’ werd getornd en de wereld ‘onttoverd’ raakte, kwam als tegenreactie de Romantiek op. In de visie van Martela is dit de reden dat we nu nog steeds met de gebakken peren zitten: de gapende existentiële leegte waarmee de wetenschap de moderne mens opzadelde werd opgevuld met onhaalbaar hoge liefdes- en werkidealen, tot op de dag van vandaag uitgedragen in boeken, liedjes en films. De romantici kopieerden volgens Martela het oude religieuze denken, maar vervingen ‘God’ door ‘hart’. Nog steeds is er daardoor sprake van een ‘waar doel’ in je leven, dat je geacht wordt te vinden en te vervullen. Alleen is die missie niet meer door God gegeven, maar ligt die ergens diep in jezelf verscholen, wachtend op ontdekking. Dit is het misleidende refrein van de populaire zelfhulpliteratuur, analyseert Martela: ‘Door je hart te volgen stuit je vanzelf op een missie waardoor het geheel van je leven je zal worden onthuld en alles plotseling op zijn plek valt, en dan zal je leven vervuld zijn van helderheid, zekerheid en een gevoel van zinvolheid.’

Een recept voor ontevredenheid en depressie, denkt de Finse filosoof, want deze beloofde helderheid is zo mogelijk nog moeilijker te vinden dan de religieuze verlossing van weleer. Gelukkig heeft hij een minder mystiek alternatief in de aanbieding. Want filosoof Martela heeft een grote interesse in psychologie en hij gaat ervan uit dat geslaagde ‘zingeving’ niet veel meer is dan zo goed mogelijk voldoen aan een aantal universeel menselijke verlangens. Hij baseert zich hierbij grotendeels op de zelfbeschikkingstheorie van Edward Deci en Richard Ryan. Die draait om drie psychologische basisbehoeften: verbondenheid, autonomie en competentie. Wanneer aan deze drie behoeften wordt voldaan, ervaren mensen volgens onderzoek meer welbevinden en motivatie, en dus meer zingeving in hun leven. Zelf voegt hij daar nog ‘welwillendheid’ aan toe – goede dingen doen voor andere mensen.

In het laatste deel van zijn boek werkt Martela deze concrete bronnen van ‘zingeving’ verder uit. Ruwweg zijn ze te verdelen in de categorieën ‘gericht op anderen’ en ‘gericht op jezelf’. Zo kun je waardevolle relaties bewust cultiveren, en je kunt bekijken met welke activiteiten je een positieve bijdrage levert aan de levens van anderen. Het verdient aanbeveling om deze activiteiten uit te breiden, want als iets aantoonbaar bijdraagt aan een gevoel van ‘zin’, dan is het uitgebalanceerd altruïsme. Maar het is ook verstandig om van tijd tot tijd te evalueren of je voldoende dingen doet die je zelf waardevol vindt. Het is een proces dat nooit af is, en waar je je met de nodige relativering in kunt bekwamen.

Wie cynisch doet, worstelt kennelijk nooit met existentiële vragen.

De vertaalrechten van Een prachtig leven zijn al verkocht aan bijna twintig landen. Is Frank Martela met zijn hippe look (hoedje, halflang haar, pols vol festivalbandjes) de zoveelste brenger van therapeutische zelfhulpfilosofie met een psychologisch sausje, à la Alain de Botton? Misschien. Maar wie er cynisch over doet, worstelt kennelijk nooit met existentiële vragen en heeft alles op orde. Martela geeft op toegankelijke en degelijke wijze filosofische duiding van herkenbare gevoelens van leegte. Bovendien valt het te prijzen dat hij niet enkel een ‘zingevingscrisis’ signaleert, maar ook met een werkbare remedie komt. En deze optimistische methode maakt mensen niet tot individualistische navelstaarders, want al pleit Martela voor een hoogstpersoonlijk zingevingssysteem, de relatie met en de zorg voor anderen spelen hierin een cruciale rol.

Een prachtig leven. Hoe vind je zin in je bestaan?
Frank Martela
Ambo Anthos
208 blz. |  € 18,99