Tegenwoordig betalen we zelfs om niet meer in de rij te hoeven staan. De markteconomie is doorgedrongen in gebieden waar zij niet thuishoort, stelt de prominente Harvard-hoogleraar Michael Sandel, hoofdgast op de Filosofie Nacht. Job Cohen, Jeroen Smit en anderen reageren op zijn werk.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Stine Jensen
‘Met zijn boek Niet alles is te koop geeft Sandel een scherpe maatschappijkritiek en zet hij je echt aan het denken. Neem het voorbeeld dat kinderen in de Verenigde Staten tegenwoordig betaald worden om boeken te lezen. Hierdoor dreigt de intrinsieke waarde van het lezen verloren te gaan. Je beloont immers met geld, terwijl het plezier dat je aan het lezen zelf beleeft niet als een beloning wordt gezien. Niet alles zou te koop moeten zijn; het is belangrijk dat goed onderwijs niet aan de wetten van de markt onderhevig is. Sandel inspireert niet alleen met zijn boek, maar ook met zijn colleges. Ik vind dat hij ongelooflijk goed met zijn publiek een moreel debat voert. Hij blijft doorvragen: waarom vind je dat dan, leg dat eens uit. Je wordt zo gedwongen na te denken.’
Stine Jensen is filosoof en maakt programma’s over filosofie voor omroep HUMAN.
Job Cohen
‘Sandels boek Niet alles is te koop behandelt een onderwerp dat buitengewoon aanspreekt. We hebben de moraal ingewisseld voor geld. Dat is ook te zien bij het voorbeeld van een crèche waar ze boetes instelden om ervoor te zorgen dat ouders hun kinderen op tijd zouden komen ophalen. Het effect was echter dat er ineens veel meer ouders te laat kwamen. Ze zagen de boete als betaling. Bij belangrijke dingen zoals zorg of onderwijs kijken we tegenwoordig veel te snel naar de financiële kant en minder naar de morele. Niet alles is te koop is dan ook een zeer treffende titel voor een boek waarin de bizarre voorbeelden van vermarkting uitgelicht worden. Sandel legt met succes de vinger op de zere plek.’
Job Cohen is voormalig fractievoorzitter van de PvdA en oud-burgemeester van Amsterdam
Mariëtte Willemsen
‘Michael Sandel heeft mij vooral geïnspireerd door zijn stijl van lesgeven. Zo gaat een van zijn Harvard lectures, te zien op YouTube, over Immanuel Kant. Kant staat erom bekend dat hij weinig voorbeelden geeft, en de voorbeelden die hij geeft worden door ethici vaak herhaald. Sandel doet dat ook, maar hij blaast ze nieuw leven in. Hij zet aan tot denken door zijn luisteraar persoonlijk aan te spreken: “Wat zou jij doen?”. Zou jij de waarheid spreken, ook als je daardoor het leven van een onschuldige op het spel zet? Laatst merkte ik dat ik als docente ook dingen overneem uit zijn colleges. Ik zie bijvoorbeeld dat het goed werkt om rechtstreeks vragen te stellen. En dit is moeilijker dan het lijkt. Je moet heel goed voorbereid zijn en ingaan op wat er gezegd wordt.’
Mariëtte Willemsen is als filosoof verbonden aan het Amsterdam University College
Jeroen Smit
‘Sinds het begin van de crisis in 2008 is er een grote behoefte om de zegeningen van de marktwerking te relativeren. Dat is precies wat Sandel doet in Niet alles is te koop, met behulp van prachtige voorbeelden. Sommige hiervan zijn wel erg Amerikaans. Bijvoorbeeld de vraag of het moreel aanvaardbaar is om iemand te betalen om in de rij te staan voor kaartjes voor de opera. Gelukkig is het in Nederland nog niet zo ver gekomen. Toch zwengelt Sandel de discussie over vermarkting aan door met aansprekende voorbeelden het een en ander scherp te stellen. Het is belangrijk dat er goed gekeken wordt naar de gebieden waar vermarkting is opgekomen en vast te stellen of die daar moreel gezien wel te verdedigen is.’
Jeroen Smit is onderzoeksjournalist en auteur van Het drama Ahold en De prooi. Blinde trots breekt ABN Amro
Rutger Claassen
‘Sandel komt in Niet alles is te koop niet verder dan een opsomming van spectaculaire voorbeelden van vermarkting. Zo vertelt hij over een bal van een beroemde honkballer die werd verkocht voor drie miljoen dollar. Hiermee mist hij waar het echt om gaat, zoals vermarkting in de zorg en hoe vrije markten hebben geleid tot de financiële crisis. Ook stelt hij niet de vraag waarom we zo zijn gaan vertrouwen op markten. Ten slotte ontbreekt het in het boek aan enige vorm van theorievorming. Sandel voegt niets toe aan het wetenschappelijke debat. Het lijkt alsof hij kiest voor de grootst mogelijke markt om zijn boek op uit te brengen. Sandel vraagt aandacht voor een belangrijk thema. De teleurstelling is daardoor echter alleen maar groter, omdat dit is wat eruit is gekomen.’
Rutger Claassen is universitair hoofddocent ethiek en politieke filosofie aan de Universiteit Utrecht
