De film The Meyerowitz Stories roept de vraag op wat het betekent om succesvol te zijn. Jannah Loontjens kijkt en zoekt een antwoord.
Een groepstentoonstelling?!’ Beeldhouwer Harold Meyerowitz is verontwaardigd. ‘Een groepstentoonstelling is een belediging. Zeg maar dat ik er niet aan meedoe.’ Uiteindelijk zal er toch een werk van hem in de tentoonstelling worden opgenomen. De waarheid is namelijk dat vrijwel niemand meer weet wie Meyerowitz is. De oude kunstenaar zou blij moeten zijn dat twee van zijn kinderen zijn deelname aan de expositie mogelijk maakten.
De film The Meyerowitz Stories (New and Selected), geschreven en geregisseerd door Noah Baumbach, lijkt op het eerste gezicht een klein verhaal. Een ontroerend en geestig portret van de ingewikkelde relatie van drie veertigers met hun oude eigenzinnige vader. Maar gaandeweg wordt duidelijk dat de film gaat over één grote vraag: wat is succes? Want wanneer zijn we succesvol? En wie bepaalt dat?
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Danny en Jean zijn overtuigd van de waarde van hun vaders werk, terwijl Matthew, Meyerowitz’ zoon uit zijn derde huwelijk, zich afvraagt of ze niet vooral is aangeleerd om te gelóven dat het goed is.
Als kijker weet je ook niet echt wat je moet geloven van de waarde van de kunst die de film laat zien. Niet alleen van het werk van de oude kunstenaar zelf, ook niet van de zoete liedjes van zijn zoon Danny en de erotische videokunst van diens dochter, die net aan dezelfde kunstacademie is begonnen waar opa Meyerowitz jarenlang lesgaf. Al die verschillende genres doen een beroep op totaal verschillende denkkaders en esthetische beleving.
De vraag dringt zich opnieuw op: hoe komen we eigenlijk tot ons oordeel over kunst? Hoe weten we dat een werk uitzonderlijk goed is? Het idee dat als een kunstenaar écht goed is hij vanzelf een publiek zal vinden, blijkt in de praktijk een wensdroom die maar zelden uitkomt. Er zijn talloze getalenteerde kunstenaars die nooit zijn doorgebroken. En er zijn matige kunstenaars die door een speling van het lot beroemd zijn geworden.
PISBAK
Duchamp liet in 1917 met zijn urinoir zien dat het niet zozeer het werk zelf is dat ertoe doet, maar de context waarin het wordt bekeken. Niemand had tot die tijd naar een pisbak gekeken met de gedachte dat hij naar kunst keek. Maar zodra het ding binnen de muren van een galerie of museum wordt getoond, wordt het losgezongen uit zijn gewone omgeving. Dit urinoir dat in zichzelf de vraag stelt wat beeldende kunst eigenlijk is, wordt ook wel als het begin van de moderne kunst gezien. Uit recent onderzoek blijkt dat het werk echter niet door Duchamp is bedacht, maar door een goede vriendin van hem, de Duitse dada-dichteres barones Elsa von Freytag-Loringhoven, die al eerder andere Wanneer zijn we succesvol? En wie bepaalt dat? readymades maakte. Deze kunstenares, die het werk ondertekende met R. Mutt, wat in het Duits klinkt als ‘armoede’, overleed in 1927, waarna Duchamp niet meer op haar rol in het werk terugkwam.
Wie krijgt de credits? Ook die vraag speelt voortdurend in The Meyerowitz Stories. Juist Matthew, de zoon die niets met kunst doet maar een goedverdienende accountant is geworden, is het lievelingskind van zijn vader. Het werk dat de vader exposeert in de groepstentoonstelling krijgt de titel Matthew. Meerdere keren vertelt Meyerowitz het verhaal dat de sculptuur ontstond terwijl zijn zoontje als driejarige op de grond in zijn atelier zat en suggesties deed voor artistieke ingrepen. ‘Eigenlijk was het een samenwerking,’ zegt de vader vertederd bij de herinnering.
Wanneer zijn we succesvol? En wie bepaalt dat?
Later blijkt dat zijn herinnering niet klopt. Het werk werd gemaakt vóór de geboorte van Matthew. Het moet dus zijn oudste zoon Danny geweest die bij hem in het atelier zat tijdens het maakproces. Maar dit blijkt Meyerowitz weinig te kunnen schelen; het beeld heet nou eenmaal Matthew.
MAKEN OF BREKEN
Taal beschrijft niet enkel de wereld; taal creëert de wereld. Al was Danny er in werkelijkheid bij, als de vader blijft herhalen dat het Matthew was, dan wordt het Matthew. Matthew is degene die in de vaderlijke warmte van de herinnering wordt gewikkeld en die voor de buitenwereld de rol van het inspirerende kind krijgt. Dat onze talige beschrijvingen de werkelijkheid niet alleen oproepen, maar deze ook beïnvloeden en zelfs creëren is een inzicht dat al vaak is verwoord. Taalfilosoof Ferdinand de Saussure wees op de invloed van taal op onze wijze van begrijpen. In navolging van Saussures theorieën analyseerde Roland Barthes onder meer reclames en liet zien hoe de beschrijvingen van producten onze waarneming sturen. Als je zeep beschrijft als ‘zacht voor de huid’ ervaren we dat ook als zodanig. Als een vermaarde criticus een kunstwerk de hemel in prijst, gaat het publiek er anders naar kijken: het krijgt een diepere glans, wekt plotseling de interesse van verzamelaars en stijgt in waarde.
Natuurlijk zijn het niet alleen de critici die kunstenaars maken of breken maar ze spelen een belangrijke rol, evenals musea die besluiten werk tentoon te stellen (in de film van Baumbach speelt bijvoorbeeld tot het eind toe de vraag of het Whitney Museum nu wel of geen werk aankocht van Meyerowitz). En ook het imago en de achtergrond van de kunstenaar sturen onze waarneming en ons oordeel over het werk. Zo kan het zijn dat als kunstcritici begin vorige eeuw hadden geweten dat het idee voor het urinoir niet van de gerenommeerde Duchamp afkomstig was maar van een onbekende vrouw, het werk als een gril zou zijn beschouwd en het niet de status zou hebben gekregen die het nu heeft.
VADERLIEFDE
In The Meyerowitz Stories lopen vragen over de maakbaarheid van ons leven, van een kunstenaarscarrière en van geslaagd ouderschap door elkaar. De warboel die deze uiteenlopende vragen en emoties teweegbrengen culmineert in een pijnlijke, maar ook hilarische scène tijdens de opening van de groepstentoonstelling waar de twee zoons Danny en Matthew beiden nogal ongepaste, veel te emotionele toespraken houden. Harold Meyerowitz kan zelf niet bij de opening zijn, omdat hij in het ziekenhuis ligt. Zijn fysieke zwakte vraagt om mededogen, maar in wezen is Meyerowitz een narcistische man, die voortdurend anderen kleineert om zichzelf beter te voelen. De bevriende beeldhouwer die meer succes heeft dan hijzelf noemt hij achter zijn rug ‘een populaire, maar oppervlakkige kunstenaar, met bravoure waaronder niets valt te ontdekken’. Naar zijn kinderen heeft hij vroeger amper omgekeken en nu ze volwassen zijn is hij vooral in hen teleurgesteld. Danny is huisvader geworden en heeft nooit een echte baan gehad. Hij is in zijn vaders ogen de grootste mislukkeling.
“Het imago van de kunstenaar stuurt onze waarneming.”
De film laat op subtiele wijze iets anders zien. Danny is maatschappelijk misschien geen succes, hij is wel de meest evenwichtige persoon. Een liefdevolle broer en zoon, vol humor en levenslust, en, het allerbelangrijkste: hij is een goede vader; hij heeft een hechte, gezonde relatie met zijn dochter. Haar eerste filmpjes op de academie stuurt ze hem toe. De absurdistisch erotische scènes schokken hem. Je ziet verbijstering op het gezicht van Danny. Is dit provocatieve werk kunst? Is het goede kunst? We weten niet zeker of hij het zich afvraagt, maar wel dat hij trots is.
De zoete liedjes van Danny blijken op de aftiteling het werk van Randy Newman.
The Meyerowitz Stories
Noah Baumbach
Netflix
Beeld: Netflix
