Ambachtelijk brood, yogalessen, authentieke hipsters en de Montessorischool. Dat zijn slechts enkele voorbeelden van de romantische ideologie waar onze samenleving bol van staat, meent filosoof en journalist Hans Kennepohl in zijn debuut.
Kennepohl roert in zijn muntthee, kijkt rond in het Amsterdamse café waar het interview plaatsvindt en maakt een weids gebaar. ‘De romantiek is werkelijk overal om ons heen te zien, van geboorte tot dood. Zodra je er op gaat letten, valt het niet meer te ontkennen.’ In zijn boek We zijn nog nooit zo romantisch geweest legt Kennepohl uit dat de romantiek vroeger beperkt bleef tot een subcultuur, maar tegenwoordig de norm is in onze samenleving. ‘Trouw zijn aan jezelf, zelfontplooiing en je eigen pad volgen waren nog nooit zo belangrijk’, zegt Kennepohl.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
‘Het sleutelwoord bij romantiek is authenticiteit. De romantiek begon in de achttiende eeuw, met de Franse filosoof Jean-Jacques Rousseau als grondlegger. Rousseau stelt dat de mens van nature goed is en dat de maatschappij ons verpest. Jezelf zijn en je eigen pad volgen staat hierbij centraal. En dat is nog steeds zo, meer dan ooit zelfs. Dit verklaart waarom yogalessen en andere vormen van spiritualiteit tegenwoordig zo populair zijn, we willen terug naar onze kern. Ook films als Into the Wild en Tracks – waarin de mens afstand neemt van de corrumperende maatschappij en op zoek gaat naar een plek voor contemplatie – tonen sterk dit romantische ideaal van je eigen weg vinden in de wereld.’
Heeft u meer voorbeelden van deze hedendaagse romantiek?
‘Er zijn talloze voorbeelden te noemen. Neem bijvoorbeeld onze jeugd. Vroeger zaten kinderen op school in een carré rijtjes op te dreunen. Tegenwoordig gaat leren voor een groot deel spelenderwijs en is er veel aandacht voor het individuele kind, een van de bekendste voorbeelden daarvan is de Montessorischool. Als kinderen ouder zijn kiezen ze vervolgens een studie die ze bovenal leuk vinden en waarin ze zich kunnen ontplooien. De verschillende jeugdculturen waarbij zij zich kunnen aansluiten in deze periode weerspiegelen het belang dat tegenwoordig gehecht wordt aan het individu. Zo willen hipsters zich bijvoorbeeld juist niet als onderdeel van een groep afficheren en proberen ze elk een eigen stijl te creëren. Kinderen kind laten zijn, op hun gevoel af laten gaan en hun eigen smaak laten ontwikkelen zijn heel romantische idealen.
Romantiek draait echter niet alleen om individualisme en jezelf zijn, het gaat daarin ook om een speciale manier van jezelf zijn. Verzet tegen de hedendaagse maatschappij, de techniek en de media is hier typerend voor. Een goed voorbeeld daarvan is de manier waarop veel mensen tegenwoordig boodschappen doen. Zij willen “echt” eten, zoals ambachtelijk brood gekneed door bakkershanden en biologische melk van een rustieke boerderij. Dit toont de weerstand die veel mensen voelen tegen de corrumperende werking van de maatschappij, in dit geval fabrieksproducten vol kleur- en geurstoffen. Daarom zetten supermarkten op hun brood dat “liefde en passie de enige toevoeging is” en plaatsen ze idyllische foto’s van het platteland op de melkpakken. Dat is namelijk wat mensen willen, een idee van puurheid.’
Een idee van puurheid is iets anders dan werkelijke puurheid. Is er dan geen sprake van pseudo-romantiek?
‘Er is een continue strijd tussen het echte en het geconstrueerde. In dit geval weten marketeers dat mensen verlangen naar authenticiteit en doen er alles aan om de illusie te wekken dat hun producten authentiek zijn. Zodra consumenten echter doorhebben dat het slechts om een illusie gaat, kopen ze het product niet meer en gaan op zoek naar iets “echters”. Dit toont de glibberigheid van authenticiteit: je kunt aan de buitenkant niet zien wat de achterliggende intentie is. Die intentie moet oprecht zijn, met eerlijke bedoelingen. Anders is er weinig romantisch aan.’
Bent u romantisch?
‘Vrijwel iedereen is romantisch.’
Geen specifiek romantische wending gehad?
‘Jawel. Tien jaar geleden werkte ik als rijksambtenaar. Ik had al lang het gevoel dat die baan het niet helemaal voor mij was en na een tijd wikken en wegen ben ik gestopt. Ik heb mijn hart gevolgd en ben journalist geworden. Sindsdien is de kwaliteit van mijn leven enorm vooruitgegaan, als je kunt doen wat je leuk vindt ben je heel rijk.
Aristoteles zei het al: je moet het aantal nuttige dingen zoveel mogelijk verminderen. Zo gauw iets nuttig is, doe je het voor iets anders. Daarbij geeft hij het voorbeeld van fluitspelen, waarbij doel en daad samenvallen. Je moet zorgen dat je aan zoveel mogelijk dingen die je doet direct plezier beleeft, door er volledig achter te staan.
Hierdoor is het begrip romantiek ontzettend breed. Romantiek en een burgerlijke levensstijl gaan bijvoorbeeld ook goed samen, al verwachten mensen dat vaak niet. Als je uit het diepst van je hart kunt zeggen dat wat jij het allerliefste wilt een huisje in Almere is, een baan met zekerheid bij de bank en een gelukkig gezinnetje, dan is dat ook heel romantisch. Waar het om gaat is dat jij je daar goed bij voelt en er werkelijk gelukkig van wordt.’
Wat is het doel van uw boek?
‘Ik wil mensen bewust maken van het feit dat we vrijwel allemaal aanhanger zijn van een ideologie, namelijk de romantiek. De meeste mensen beseffen niet dat ze de wereld door een romantische bril bekijken en die visie constant toepassen op de werkelijkheid. Zodra je daar bewust van wordt heb je maatschappelijke discussies eerder door, vanwege het inzicht in bepaalde denkpatronen in onze samenleving. Daardoor kun je je opener opstellen, omdat je inziet dat de romantiek slechts één manier is om tegen de wereld aan te kijken. Dat is de belangrijkste boodschap die ik mee wil geven: de romantiek kennen is jezelf kennen.’
We zijn nog nooit zo romantisch geweest
Hans Kennepohl
Lemniscaat
229 blz. / € 19.95
