Onlangs stuitte ik op een oude uitzending van Boeken op Reis waarin Wim Brands die schrijvers in het buitenland portretteert. In de aflevering met Lionel Shriver sprak Brands met haar over haar boek Big Brother, dat gaat over Shrivers broer die lijdt aan overwicht. Rustig bladerden ze door een fotoboek; ze namen de tijd, ook om de vorm van het lijvige boek te doorgronden. Ik realiseerde me hoezeer ik de programma’s als die van Brands mis: lange, onderzoekende gesprekken met een schrijver of denker.
Ik wil lange gesprekken en meer cultuur op televisie, liefst in combinatie: lange gesprekken over cultuur, lange gesprekken met iemand uit de cultuur. Er zijn nog twee ‘intellectuele’ cultuurprogramma’s overgebleven: Zomergasten, waarin de huidige presentator naar mijn smaak net iets te vaak de positie van het onwetende publiek vertegenwoordigt (Janine Abbring: ‘Ik heb ‘Bluff Your Way into the Classics drie keer gelezen, Ilja!’) En dan is er het vernieuwde Mondo; dat bevat – heel fijn – gesprekken met kunstenaars, onder wie boeiende schrijvers, zoals Kristien Hemmerechts of Arthur Japin. Toch beantwoordt het niet aan mijn behoefte. Deels omdat ook hier de gespreksleider te veel als inwisselbare journalist/moderator fungeert in plaats van als min of meer gelijkwaardige gesprekspartner met een flinke culturele en intellectuele bagage (die die ook durft in te zetten). Maar vooral omdat je merkt dat iedere gast iets te verkopen heeft: een nieuw boek, een tentoonstelling, een theatervoorstelling, nu in de winkel. Toegankelijkheid en actualiteit blijven belangrijk mantra’s en dus gaat het over thema’s (racisme), maar zelden over vorm en esthetiek.
Cultuur op televisie lijdt aan tomeloos enthousiasme
Kunstcriticus Hans Hartog den Jager legt in ‘Kunst heeft geen baat bij goede bedoelingen’ (NRC, 6 mei 2020) vlijmscherp de vinger op nog een zere plek. Mondo lijdt aan een kwaal die je vaker ziet als het om cultuur gaat. Cultuur zit in het verdomhoekje. Dat betekent dat elk programma zich laat leiden door een tomeloos enthousiasme. Men zit, aldus Hartog den Jager, ‘vastgeklonken aan het frame ‘kunst is fijn, kunst is leuk en kunst moet worden verdedigd’. Dat is jammer, want het echte gesprek over boeken, ideeën en cultuur is van groot belang. Wie oordelen over schoonheid onderzoekt, onder woorden brengt en uitwisselt in een kritische cultuur, onderzoekt zijn of haar waardensysteem: wat is van belang voor een goed boek?
Uit ervaring weet ik overigens wel hoe moeilijk het is om iets diepgravends te maken over een boek dat niemand van de kijkers heeft gelezen, en dat je bij televisie gebonden bent aan de wetten van entertainment: hoe hou je de kijker vast? Ik weet ook wel dat het getuigt van nostalgie om dingen terug te willen: Het Blauwe Licht, Hier is… Adriaan van Dis, Boeken, de Besprekers. En toch is het zo. Ik wil het terug. Ik wil het terug. Ik wil het terug, En. Ik. Wil. Het. Nu. In. De. Winkel.
