Home De vertalers van… de Kritiek van de zuivere rede

De vertalers van… de Kritiek van de zuivere rede

Door Pieter Hoexum op 19 maart 2013

05-2004 Filosofie magazine Lees het magazine
Kants hoofdwerk, de Kritiek van de zuivere rede (1781/1787), is voor het eerst integraal vertaald in het Nederlands. ‘Kant is onontkoombaar’ vinden de vertalers Jabik Veenbaas en Willem Visser.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Filosofie.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste verhalen over filosofie. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.

Jullie hadden in 1999 al een vertaling van Kants Prolegomena gemaakt, met daarbij een inleiding en annotaties. Dat smaakte naar meer?
‘Ja, maar al in 1996 hadden wij het plan opgevat de Kritiek van de zuivere rede te vertalen; de (nieuwe) vertaling van de Prolegomena was een soort pilot.’
 
Wat heeft de Kritiek toe te voegen aan de Prolegomena, die daar toch een soort samenvatting van is?
‘Nou, de Prolegomena is een min of meer op zichzelfstaand boek waarin Kant uitgaat van de resultaten die hij had verkregen in zijn Kritiek. Als je precies wilt weten hoe hij die resultaten bereikte, moet je toch echt de Kritiek erbij pakken. Bovendien snijdt hij in de Kritiek veel meer thema’s aan.’
 
In jullie inleiding bij de vertaling concluderen jullie dat ‘geen filosoof het zich [kan] veroorloven om Kant ongelezen te laten’. Dat klinkt als een enigszins halfslachtige aanbeveling, alsof je zegt: ‘Het is niet leuk, maar het moet nu eenmaal.’
‘Zo was die opmerking niet bedoeld; we wilden er slechts mee aangeven dat Kant alleen al vanwege de enorme invloed die hij heeft gehad op vrijwel alle filosofen na hem, onontkoombaar is.’
 
Maar het is wel zware kost, zoals Kant zelf besefte. In het voorwoord schrijft hij dat zijn werk nooit op het grote publiek toegesneden zal kunnen worden. En jullie schrijven in je verantwoording dat Kant ‘geen briljant stilist’ was.
‘Kant was wel van plan zijn theorieën te illustreren met voorbeelden en dergelijke, maar al gauw bleek dat het werk dan nog omvangrijker en ondoorzichtiger zou worden dan het al was. Bovendien schreef Kant, na jarenlang nadenken en discussiëren met collega’s en vrienden, het boek uiteindelijk in zeer grote haast, in nog geen half jaar. Zijn stijl is weliswaar nogal droog, en Kant heeft een nogal saai imago, maar de Kritiek is een heel avontuurlijk boek! Je ziet hem als het ware worstelen met de stof.
Hij durfde ook zijn ideeën steeds weer op de helling te zetten en opnieuw te beginnen. Enkele jaren na de eerste druk schrijft Kant een nieuwe versie die op veel punten afwijkt. Wij hebben ervoor gekozen zowel de zogenaamde ‘A-druk’ als de ‘B-druk’ op te nemen; de vormgever heeft dat prachtig opgelost door twee kleuren te gebruiken.



Het was ook niet niets wat Kant ondernam: het funderen van de objectiviteit van de externe wereld in het subject. Dat was nog nooit vertoond. Kant vergeleek zijn revolutionaire theorie met die van Copernicus over het zonnestelsel. Copernicus kon de waargenomen beweging van de zon het beste verklaren door aan te nemen dat de zon stil staat en wij, de toeschouwers, er omheen draaien. Zo zocht Kant de basisvoorwaarden voor het kennen van de natuur niet in de dingen buiten ons, maar in onszelf.
Hij begaf zich op onbekend terrein en moest daar zijn weg zien te vinden. Dat maakte het boek ook zo belangrijk en invloedrijk – eigenlijk is het van de gekke dat het zo lang heeft moeten duren voor er een Nederlandse vertaling kwam.’
 
Goed vertalen begint, neem ik aan, met goed lezen; lees je met een ‘vertalersblik’ een boek zoals de Kritiek anders?
‘Jazeker, we hadden het boek beiden al gelezen voordat we van plan waren het te vertalen en bij die eerste lezing denk je wel te begrijpen wat er staat. Maar als je nog eens heel precies gaat lezen, moet je regelmatig concluderen dat je er op zinsniveau weinig van snapt… Met deze vertaling, met daarbij de inleiding en annotaties, hebben we de Kritiek toegankelijk willen maken voor het Nederlandse publiek.’
 
De vertaling is met enthousiasme onthaald en de verkoopcijfers lijken ook nog eens gunstig. Zijn er al plannen voor de andere twee kritieken, de Kritiek van de praktische rede en de Kritiek van het oordeelsvermogen?
‘De plannen zijn nog vaag, maar wij staan klaar.’
 
Kritiek van de zuivere rede, door Immanuel Kant, vert., inl. en annotaties Jabik Veenbaas en Willem Visser, uitg. Boom, Amsterdam 2004, 704 blz., € 49,50