Kunstenaar Lawrence Abu Hamdan interviewde oud-gevangenen over de geluiden die ze hoorden in de Syrische gevangenis Saydnaya. In Earwitness Theatre belicht hij de donkere kant van stilte.
Een daling van 19 decibel in het gemiddelde geluidsniveau markeert het punt waarop Saydnaya van een zwaarbewaakte politieke gevangenis in een doodskamp veranderde.’
Deze alarmerende woorden zijn ingesproken door de Jordaanse kunstenaar Lawrence Abu Hamdan in het audiowerk Saydnaya (the Missing 19db). Hoewel de locatie van de Syrische martelgevangenis zelfs op Google Maps te vinden is (hij bevindt zich 25 kilometer ten noorden van de hoofdstad Damascus), was er tot voor kort weinig informatie over wat zich binnen de muren van het complex afspeelt. Het is er volslagen donker en er zijn maar heel weinig vrijgelaten overlevenden.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Om toch inzicht te krijgen in de mensenrechtenschendingen binnen Saydnaya heeft Amnesty International in 2016 zes overlevenden gevraagd om getuigenverklaringen af te leggen. Deze ‘oorgetuigen’ omschreven in meerdere sessies alle geluiden en stiltes die ze zich herinnerden van toen ze vastzaten. Op basis hiervan reconstrueerden Hamdan en zijn team van het Londense Forensic Architecture instituut de geluiden binnen de gevangenis – de geluiden van de vele verschillende deuren en gangen, echo’s – en lukte het hun om de gevangenisarchitectuur in kaart te brengen. Ook ontdekten ze dat er binnen Saydnaya meer dan 13.000 mensen zijn geëxecuteerd sinds de Syrische Revolutie in 2011.
Op basis van deze interviews maakte Hamdan de tentoonstelling Earwitness Theatre. Het audiowerk Saydnaya (the Missing 19db) is te beluisteren in een donker hok in het midden van een ruimte, en combineert geluidsfragmenten van de interviews met de uiteindelijke reconstructies.
‘De afwezigheid van geluid is net zo belangrijk als het geluid zelf’, zegt Hamdan. ‘Ik wilde me in the Missing 19db niet richten op het expliciete geluid van geweld binnen de gevangenis, waar het onderzoeksrapport van Amnesty al uitgebreid op ingaat, maar juist op de stilte, die ook veel onthult over hoe de gevangenen eraan toe zijn.’
In zijn eerdere werk richtte Hamdan zich ook al op the politics of silence. Stilte kan een daad van verzet zijn, zoals wanneer het individuele recht op zwijgen gebruikt wordt om staatsgeweld tegen te werken. Tegelijkertijd kan het ook tegen het individu gebruikt worden, als een vorm van onderdrukking en censuur.
Tijdens de Saydnaya-interviews ontdekte Hamdan dat stilte ook op een andere manier als wapen kan worden ingezet. De afname van 19 decibel in gemiddeld geluidsniveau zorgt ervoor dat gevangenen zelfs de meest kleine bewegingen niet meer kunnen maken zonder op te vallen. Ze kunnen geen fysiek noodzakelijke dingen meer doen, zoals zich uitstrekken, hoesten of diep ademhalen. ‘Als een cel twaalf vierkante meter is, maar je mag je niet bewegen, dan is de ervaring van de ruimte die je hebt niet gelijk aan twaalf vierkante meter, maar slechts aan de 26 centimeter waarin je je wél mag bewegen. De afmetingen van de ruimte zijn dan niet meer relevant voor je ervaring van de ruimte.’
Uit de interviews blijkt dat het in Saydnaya zelfs voor 2011 al zorgwekkend stil was – stiller zelfs dan in de Tsjernobyl-vervreemdingszone, waar geen mensen mogen komen. Maar door de daling van 19 decibel (vier keer zo stil als daarvoor) werden de bewegingen, en dus de ruimte en vrijheid van de gevangenen, ingeperkt tot een werkelijk ondraaglijk niveau.
Earwitness Theatre laat ook zien dat zintuigen in de menselijke herinnering niet los van elkaar staan. Zelfs als een ervaring alleen auditief is, wordt die in onze herinnering altijd in verschillende zintuigen opgeslagen. ‘Er waren gevangenen die het geluid van een bepaalde marteling omschreven aan de hand van het beeld van mensen die tapijten opklopten in het centrum van Damascus. Hierdoor ben ik anders gaan kijken naar menselijke waarneming: zelfs als je alleen iets hoort, sla je het in je herinnering ook op via andere zintuigen.’ Volgens Hamdan moet er daarom een nieuwe taal worden ontwikkeld om op een precieze en relevante manier over deze cross-sensory herinneringen te praten. In deze taal is het ook belangrijk om te kunnen uiten hoe essentieel subjectieve wensen zijn voor hoe we een ervaring onthouden. ‘Een van de oorgetuigen, die uitgehongerd werd, had zich erin geoefend te horen hoeveel brood er voor zijn cel werd gegooid. Hij zei daarna dat de graafmachines buiten de gevangenis voor hem ook klonken als het breken van droog brood.’
