Alicja Gescinska
Politiek filosofe en auteur
Pluraliteit is een absolute voorwaarde voor menselijkheid. Nochtans leven we in een tijd waarin aan woorden als ‘pluraliteit’ en ‘verscheidenheid’ voor velen een negatieve bijklank kleeft. Dat is zorgwekkend, want het verlangen naar homogeniteit is een bedreiging voor onze menselijkheid. Het zorgt voor intellectuele bloedarmoede en doet het hart dichtslibben. We zien andersdenkenden al te makkelijk als minder intelligent en omringen ons het liefst met gelijkgezinden. Maar van een dialoog met mensen die almaar hetzelfde denken als jij kun je niets nieuws leren. Het enige wat je eraan overhoudt is een stijve nek, van al dat ja-knikken. Het meest kun je leren door nieuwe wegen te bewandelen, uit de confrontatie met denkbeelden die niet de jouwe zijn. Dan pas kun je de mens beter leren begrijpen. En uit begrip van de mens kan hopelijk ook begrip voor de mens volgen. Meer menselijkheid dus. Het begin van elke filosofische zoektocht en elke dialoog zou het principe van Gadamer moeten zijn: Der Andere könnte Recht haben.
Elize de Mul
Promovendus techniekfilosofie, Leiden
De moderniteit is pluralistisch. Moderne burgers staan niet allen met de neus dezelfde kant op. Een kakofonie aan diverse opvattingen over politiek, cultuur, wetenschap, filosofie en waarden en normen maakt de moderne samenleving tot een rommelig geheel. Soms verrassend en aangenaam, soms een disharmonie van noten die elkaar vals laten klinken. Maar van de moderne burger wordt niet verwacht dientengevolge een toontje hoger of lager te zingen. Eveneens vraagt de moderne burger dit ook niet van zijn medemens. Wie in totalitarisme gelooft, snakt naar het loepzuiver zingen van één noot uit vele kelen, tegelijkertijd. Ruimte voor eigenheid, voor freestylen, voor stijlbreuk, voor innovatie, voor foutjes, voor eigengereidheid, voor stijlbreuken, voor improvisaties, voor een andere toonladder biedt dit echter nauwelijks. De schoonheid van de dissonant is gelegen in de menselijkheid die eruit spreekt. Sublieme muziek moet een beetje pijn doen aan de oren.
Paul van Tongeren
Emeritus hoogleraar ethiek, Nijmegen
Is het woord ‘voorwaarde’ in de stelling misschien een te snelle en eenzijdige vertaling van condition? Waarom zou pluraliteit een voorwaarde zijn voor menselijkheid? Zou er dan geen menselijkheid mogelijk zijn als er geen pluraliteit zou zijn? Zou aan één mens geen menselijkheid kunnen toekomen? De stelling lijkt dan zelfs paradoxaal te worden, omdat ‘menselijkheid’ immers verwijst naar iets wat aan al die vele en verschillende mensen toekomt, en dus naar een eenheid onder die veelheid.
Maar the human condition of la condition humaine verwijst niet primair naar een voorwaarde, maar naar een situatie, een gegevenheid. Mensen bestaan feitelijk in veelheid en verscheidenheid. En zelfs één mens is niet één, maar een veelheid van mogelijkheden. Die veelheid en verscheidenheid vormen de conditie waarin menselijkheid moet worden gerealiseerd. In die zin is pluraliteit de voorwaarde voor menselijkheid, omdat die de conditie is waarin mens-zijn bestaat.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
