Home De Stelling: Maakbaarheid is een illusie

De Stelling: Maakbaarheid is een illusie

Door Elize de Mul, Paul van Tongeren en Alicja Gescinska op 22 november 2017

Cover van 12-2017
12-2017 Filosofie magazine Lees het magazine

Elize de Mul

Promovendus techniekfilosofie
Aan maakbaarheid kleeft een gevoel van controle. Het suggereert dat je iets, wanneer je een handeling verricht en daarbij een stappenplan volgt, een doelmatige vorm kunt geven. Dat kan een samenleving zijn, of een identiteit, of een bloemenvaas. Nu laat de werkelijkheid zich zeker tot op zekere hoogte vormgeven. Een bloemenvaas, dat wil de meesten nog wel lukken. Hoewel dit een redelijk overzichtelijk ‘maakproces’ betreft, zien we hier reeds complexiteit zijn intrede doen. Om een ingebeelde vaas tot uitdrukking te laten komen, zijn we immers afhankelijk van allerlei externe factoren – het materiaal bijvoorbeeld, de benodigde instrumenten, de juiste temperatuur. Wanneer het gaat om de maakbaarheid van veel complexere zaken, zoals menselijke identiteit of de samenleving, nemen deze het ‘maakproces’ beïnvloedende factoren in aantal en complexiteit toe. Zeker, als individu en als mensheid kunnen we bijdragen aan de vormgeving van de werkelijkheid. We staan echter nooit alleen aan het roer.
 

Paul van Tongeren

Emeritus hoogleraar ethiek
Maakbaarheid is alleen dan een illusie als er iets is wat niet maakbaar is; niet alleen nóg niet gemaakt, of nóg niet maakbaar, maar principieel niet maakbaar. Is er zoiets? Biologen en biochemici maken duidelijk dat het mogelijk is om levende wezens te klonen (en dus te maken); dictatoriale regimes tonen dat het mogelijk is om mensen te maken die enthousiast hun eigen onderdrukking toejuichen; met pilletjes kunnen we onszelf gelukkig maken, althans voor enige tijd; en als we niet meer willen kunnen we onszelf met een ander pilletje doodmaken. We maken natuurgebieden. Waarom zouden we niet ook de natuur zelf kunnen maken – een bos bijvoorbeeld, desnoods van plastic, met door computers gestuurde groei en verandering, door toevoeging van geurstoffen niet meer van echt te onderscheiden? Misschien is er maar één principiële grens aan de maakbaarheid: het niet-gemaakte zullen we nooit kunnen maken. En laten we dát nu net willen…
 

Alicja Gescinska

Politiek filosoof en schrijver
Een korte terugblik op de geschiedenis van de mensheid volstaat om te beseffen dat de maakbaarheid van de mens erg beperkt is. Of je het nu hebt over de geschiedenis van de Egyptenaren, de Griekse mythen, de bijbelverhalen of de condition humaine in de postmoderniteit, steeds zijn het dezelfde gebreken en verlangens die ons vormen: jaloezie, eerzucht, liefde, haat, grootse dromen en kleine angsten. Als je die dingen uit de menselijke natuur zou verdrijven, verdrijf je de mens uit de mens. Maar de mens als soort is helemaal niet zo makkelijk te veranderen, ook niet met futuristische technologie. Dat neemt niet weg dat we sturing kunnen geven aan ons leven of anders kunnen omgaan met onze gebreken en verlangens. Maar ook op individueel niveau is de maakbaarheid van de mens beperkt. Het existentialistische credo dat een mens alles kan worden, dat hij eender wat van zijn leven kan maken, is naïef en gevaarlijk. De mens is geen tabula rasa bij geboorte. Afkomst is steeds bepalend voor je toekomst. 

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Filosofie.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste verhalen over filosofie. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.