De grote Chinese denker Confucius liet geen eenduidige erfenis na. Twee generaties later discussieerden twee volgelingen van hem, Mencius en Xunzi, over de aard van de mens. Is deze goed of slecht?
Mencius (375 – 290 v.Chr.) ging ervan uit dat de menselijke natuur intrinsiek goed is. Deze goedheid moet echter wel onderhouden worden om zijn volle potentie te kunnen bereiken.
In het hart bevinden zich de eerste aanzetten of ‘wortels’ van de deugden, die van medemenselijkheid of welwillendheid voorop. Degenen met de grootste deugd zijn de ideale bestuurders: met hun zowel indrukwekkende als aanstekelijke hoge moraal zijn ze in staat om het hele rijk te beschaven. Deze charismatische goedheid van de vorst is een vuur dat spontaan ontvlamt of een plotselinge vloed die een dijk doorbreekt.
Lijnrecht tegenover Mencius’ optimistische mensbeeld staat de pessimistische visie van Xunzi (298-238 v.Chr.) Volgens Xunzi komt de mens vanuit zichzelf nooit tot het goede. Hij heeft leraren, voorbeelden en sociale regels nodig die hem ervan doordringen dat de maatschappij uit elkaar valt als hij zijn plicht niet doet.
De menselijke natuur is slecht; wat er goed aan is, is aangeleerd. De menselijke natuur heeft immers vanaf haar geboorte de liefde tot voordeel in zich. Volgt men haar, dan ontstaan strijd en hebzucht, en bescheidenheid en toegeeflijkheid verdwijnen. Vanaf haar geboorte kent ze haat en nijd. Als nu de mens leraar en voorbeeld ontbeert, dan doen partijdigheid en valsheid hun intrede en is er geen rechtschapenheid. Zonder ceremonieel gedrag en plichtsbesef doen verdorvenheid en anarchie hun intrede en is er geen orde.
Dit debat had grote gevolgen voor de daaropvolgende discussies over moraliteit in China en Japan. Elke confucianistische denker moest kiezen uit één van de twee. Of Mencius, of Xunzi. Of een aangeboren goedheid die moet worden verzorgd, of een aangeboren slechtheid die moet worden afgeleerd.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
