Een economisch model is geen neutrale techniek, maar juist een techniek die neutraliseert, schrijft Tom Kayzel. Hij beschrijft de geschiedenis van het macro-economisch model en de invloed daarvan op onze opvattingen over wat de politiek op economisch vlak vermag.
In het najaar van 2016 kwamen in De Waag in Amsterdam een groep betrokken burgers bijeen onder de naam ‘het Open Planbureau’. Ze hadden zich tot doel gesteld om een alternatief te vormen voor het Centraal Planbureau (CPB). Vooral de invloed die het CPB op de Tweede Kamerverkiezingen uitoefent door het narekenen van partijprogramma’s was voor hen een doorn in het oog. Volgens de initiators van het Open Planbureau focussen deze CPB-analyses te veel op economische groei en gewin en te weinig op geluk en milieu in bredere zin. Het Open Planbureau wilde daarom nieuwe doorrekenmodellen ontwerpen, gebaseerd op de ideeën die de heterodoxe econoom Kate Raworth uiteenzet in haar boek Doughnut Economics, met een breder begrip voor de beleidseffecten op mens en omgeving.
Soortgelijke kritiek op de eenzijdigheid en dominantie van CPB-modellen was eerder dat jaar ook al geuit door Mirjam de Rijk in een artikel voor de Volkskrant met de toepasselijke titel ‘De hegemonie van het CPB moet doorbroken worden’ (02-01-2016). De Rijk stelt dat de uitkomst van de modellen te sterk wordt bepaald door de assumpties die het CPB hanteert. Het CPB heeft zich vaak tegen dit soort verwijten verweerd door te stellen dat hun modellen zijn gebaseerd op inzichten uit de wetenschap en empirische metingen. Modellen zijn volgens het CPB neutrale technieken die politici en beleidsmakers kunnen helpen in het maken van keuzes.
Een blik op de geschiedenis van het economische model kan een hoop licht werpen op de kwesties die door het Open Planbureau en De Rijk worden opgerakeld, alsmede op het verweer dat het CPB gebruikt. Uit deze geschiedenis blijkt dat – in tegenstelling tot wat het CPB beweert – het model niet zozeer een neutrale techniek is, maar juist een techniek is die neutraliseert. Hoewel het CPB een punt heeft dat het model vooral een hulpmiddel is voor beleidsmakers, is het effect hiervan groter dan simpelweg betere keuzes kunnen maken. Het model schept ook een kader om over de economie als geheel te denken. De discussies over planeconomie in de jaren dertig zijn in dit verband interessant om te onderzoeken, omdat niet alleen de naam maar ook de huidige werkwijze van het CPB herinnert aan ideeën uit die tijd.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
