Sinds enkele jaren heeft het vak filosofie op havo en vwo een serieuze plaats verworven. Een kleine honderd scholen bieden het vak aan. Maar hoe toets je filosofie?
Dit artikel is exclusief voor abonnees
“Zou de Weense Kring de uitspraak dat de aarde plat is een zinvolle wetenschappelijke uitspraak vinden?” Geen moeilijke vraag, vonden de meeste vwo-eindexamenleerlingen. De Weense Kring, beter bekend als Wiener Kreis, is uitgebreid behandeld in de lessen wetenschapsfilosofie, het vwo-examenthema van dit jaar.
Het landelijke eindexamen filosofie bestaat al sinds 1973, maar tot begin jaren negentig bood slechts een handjevol scholen het vak aan. Nu zijn dat er bijna honderd. Hans Wessels over het maken van een eindexamen filosofie.
Wie maken het eindexamen filosofie?
“Dat is geheim. Het examen wordt gemaakt door filosofiedocenten en als hun namen bekend zijn, dan zou er dus wel eens een tas met opgaven gestolen kunnen worden. Niet geheim zijn bedenkers van het onderwerp en het programma, dat zijn de docenten en academici uit de begeleidingscommissie. Ik zit daarin als vakdidacticus en CITO-medewerker.”
Aardig wat leerlingen waren al na een uur klaar met het vwo-examen, terwijl er drie uur voor stond. Wat is een goed eindexamen filosofie?
“Dat leerlingen snel klaar zijn, zegt niet veel. Maar een examen kan natuurlijk te makkelijk zijn. Vorig jaar was dat zo bij het vwo-examen: 12 procent van de kandidaten had een onvoldoende, terwijl dat normaal zo’n 15 tot 20 procent is. De moeilijkheidsgraad wordt bepaalt door filosofiedocenten en enkele vakdidactici. Helaas kan het examen niet door leerlingen getest worden, zoals bij talen gebruikelijk is. Bij filosofie wisselt het onderwerp namelijk elke paar jaar. De leerlingen krijgen een specifieke examentraining bij het onderwerp, dus je kan ze niet vast laten proefdraaien voor volgend jaar.
Bij het eindexamen filosofie streven we naar een gelijke verdeling van kennisvragen – voor het reproduceren van de leerstof -, inzichtvragen – voor het toepassen – en standpuntbepalingsvragen – waarbij de leerling een eigen mening formuleert. Een goed voorbeeld hiervan is het havo-examen van dit jaar met als thema ‘macht’. Er zaten vragen in over het televisieprogramma Big Brother, waarbij de theorie van Foucault over macht toegepast moest worden op dit televisiefenomeen. Je hebt daar zowel kennis als inzicht voor nodig en je moet je eigen mening kunnen formuleren. Bovendien is het een goed examenonderwerp: het is filosofisch en staat toch dicht bij de leerlingen.”
Dit jaar ging het vwo-examen over het demarcatiecriterium in de wetenschapsfilosofie. Dat staat toch niet dicht bij de beleveniswereld van een zeventienjarige?
“Op het vwo wordt een hoger abstractieniveau gevraagd dan op de havo, daardoor staan de onderwerpen daar soms wat verder weg van de leerling. Het thema macht van de havo komt uit de sociale filosofie, dat wordt op het vwo nauwelijks behandeld. Maar op het vwo staat een abstract vak als kentheorie weer wel op het programma. De ‘eros’ bij Plato is ook wel eens examenonderwerp geweest op het vwo en ja, de liefde spreekt nu eenmaal meer tot de verbeelding dan een wetenschapstheorie. Maar ook het wetenschapsfilosofische ‘demarcatiecriterium’ kan makkelijk toegankelijk worden gemaakt voor leerlingen: waarom worden homeopathie of astrologie bijvoorbeeld niet als wetenschappelijk beschouwd? Dat blijkt een aansprekende vraag.”
Filosofie als eindexamenvak is voor veel mensen nieuw. Wordt er, gezien de promotie van het vak, nog rekening gehouden met wat de kranten erover schrijven?
“We houden bij het maken van het examen zeker rekening met het beeld dat we schetsen van filosofie voor de buitenwereld. Voor het kiezen van een tekst in het examen kan dat een criterium zijn, maar geen zwaarwegend criterium. We lezen wat de kranten over het examen schrijven, maar helaas kunnen we de evaluatie van het examen van dit jaar niet gebruiken voor volgend jaar, dat is namelijk al af.”
