Camus rebelleerde niet alleen op papier. We vroegen Hans Achterhuis over de risico’s van zijn dwarsdenken.
Volgens Camus was de mens in opstand niet alleen iemand die ‘nee’, maar ook ‘ja’ zegt. Hij vermeed ‘vuile handen’. Bleef hij daarmee alleen theoreticus, of rebelleerde hij ook in de praktijk?
‘Camus werd door iedereen gezien als dwarsdenker, maar zijn ideeën waren zeker niet bij iedereen geliefd. Hij uitte zich kritisch over totalitaire politiek en brak met het Franse denkklimaat uit die tijd, dat beheerst werd door Sartres lovende opvattingen over het communisme. Hij was zich daarbij zeer bewust van de bedreigingen die op de loer lagen – zowel vanuit Algerije, waar hij openbaar en kritisch sprak over de opstand, als vanuit het communistische regime.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Had hij reden om zich zorgen te maken?
‘In Latijns-Amerika, waar Camus een geliefd auteur was, ondermijnde hij de communistische pogingen om daar voet aan de grond te krijgen. Hij aarzelde ook niet om, met naam en toenaam, de Russische leiders te bekritiseren. Zeker vanwege de invallen in Hongarije in 1965. Toen Boris Pasternak (de Russische schrijver van het door de Sovjet-Unie verboden Dokter Zjivago) dankzij Camus’ ondersteuning en aandacht de nobelprijs voor literatuur kreeg, werd dat een grote rel. Het was natuurlijk volledig tegen de zin in van Moskou.’
Van vindt u van de conclusie van Giovanni Catelli in zijn onlangs verschenen De dood van Camus dat het auto-ongeluk waarbij Camus is omgekomen in feite een sabotage van de KGB was?
‘Het rapport over de dood van Camus, ondersteund door het boek van Catelli, leidt tot een aannemelijk verhaal. Catelli maakte gebruik van het dagboek van de Tsjechische dichter Jan Zábrana die beweerde dat het ongeluk geen ongeluk was. Oud-Sovjet minister van buitenlandse zaken, Dmitri Sjepilov, zou opdracht hebben gegeven voor zijn dood. Het auto-ongeluk waar Camus in belandde vond plaats op een rechte weg, maar wie foto’s van het ongeluk bekijkt, ziet dat het wiel van de auto wel heel ver was losgeschoten. De theorie is dat de autoband was gemanipuleerd. Alles bij elkaar opgeteld resulteert dit in ieder geval in meer dan een domme complottheorie.’
Zijn er eigentijdse voorbeelden van rebellen als Camus?
‘De Algerijnse Kamel Daoud schreef het boek Moussa of de dood van een Arabier. Het is een herneming van Camus’ De Vreemdeling waarin de hoofdpersoon Meursault, zonder verklaring, een naamloze Arabier doodschiet. Daoud vertelt het verhaal vanuit het perspectief van de broer van de overleden Arabier. Daarmee bekritiseert hij Camus zonder hem direct als racist te bestempelen. Wel ziet hij dat er een ander verhaal bestaat dat ook verteld moet worden. Ik vind dit een prachtig voorbeeld van wat Camus bedoelt met revolte. Hij zegt ‘nee’ en ‘ja’. Met een scherpe en respectvolle blik aanschouwt en herneemt hij Camus.’
‘Ook Daoud schrijft niet zonder risico’s. In zijn eigen land wordt hij met de dood bedreigd om zijn columns. Toch gaat hij door. Hij zou als gevierd schrijver gemakkelijk in Frankrijk op z’n lauweren kunnen gaan rusten, maar door te blijven kan hij de waarde waar hij voor staat verdedigen in Algerije. Net als Camus ook juist uit liefde voor Algerije. Het is een vorm van opstand waartoe Camus Daoud heeft kunnen inspireren.’
Hans Achterhuis is een van de sprekers op onze collegedag over dwarse denkers. Bekijk hier het programma van de collegedag.
