Wetenschap checkt met experimenten de feiten, filosofie checkt het denken.
Hoe goed je je ook voorbereidt op de toekomst, sommige gebeurtenissen overvallen je. Op een dag loop je nietsvermoedend de liefde van je leven tegen het lijf of glij je uit en breek je je been.
Maar is toeval wel altijd toevallig? Dat je je been breekt, is te wijten aan een samenspel van factoren: de sneeuwval tijdens de voorgaande nacht, de vaart waarmee je loopt en de landing van je val. Iemand met voldoende kennis van al die zaken had het ongeluk kunnen voorspellen – voor hem is die val helemaal niet toevallig. Dit is althans hoe de Franse filosoof, astronoom en wiskundige Pierre-Simon Laplace (1749-1827) ertegenaan kijkt. Onverklaarbare natuurverschijnselen, konden in zijn tijd dankzij nieuwe wetenschappelijke kennis plotseling begrepen worden. De ontwikkelingen in de astronomie lieten zien dat schijnbaar wispelturige hemellichamen zich in werkelijkheid juist wetmatig gedragen. Laplace concludeerde dat alles wat gebeurt volgens wetmatigheden verloopt.
Bestaat toeval voor iemand die alles weet?
Stel je nu voor: er bestaat iemand die volledige kennis heeft van de krachten van het universum en van de positie van elk atoom. Kan er voor deze alwetende persoon of ‘demon’ nog toeval bestaan? Nee, meent Laplace, voor deze allesweter zal alles voorspelbaar zijn. Alles wat er in de wereld gebeurt, heeft een oorzaak, ook onze gevoelens, gedachten en handelingen. Iemand die deze wetmatigheden kan doorgronden, zou het hele leven kunnen voorspellen. De enige reden dat het leven voor ons vol toeval en onwaarschijnlijkheden zit, is omdat we niet genoeg kennis hebben. Wat wij toeval noemen, is volgens Laplace dus niets meer dan onwetendheid.
Echt?!
Heeft Laplace gelijk? Als de toekomst te voorspellen is, betekent dat misschien ook dat mensen geen vrije wil hebben; alles wat we doen is immers al vastgelegd. Maar zelfs als Laplace gelijk heeft en alle gebeurtenissen volgens wetmatigheden verlopen, dan zouden we die krachten onmogelijk allemaal tot in detail kunnen analyseren en de gevolgen ervan berekenen. Gebeurtenissen zouden dus voor ons, beperkte mensen, nog steeds toevallig of onvoorspelbaar zijn. Maakt het dan nog uit of toeval werkelijk bestaat of dat we alleen denken dat het bestaat?
