Wijsheid en verwondering

De bekende neuroloog Oliver Sacks ontmoette ooit een patiënt die zijn schoenen voor zijn voeten aanzag en andersom. En een roos was volgens hem: ‘een rode gedraaide vorm, met daaraan vast een lang groen aanhangsel’. Pas toen hij eraan rook riep hij uit: ‘Een vroege roos. Wat een hemelse geur!’ Toen hij wilde vertrekken pakte hij het hoofd van zijn vrouw beet en probeerde het op te zetten. Hij dacht dat ze een hoed was.

Dit waargebeurde verhaal uit De man die zijn vrouw voor een hoed hield is het begin van een hoofdstuk uit Het oog in de storm, een nieuwe lesmethode filosofie voor het voortgezet onderwijs. In schoolboeken filosofie wemelt het van dit soort ´wonderlijke verhalen’, terwijl ze in de gewone filosofische inleidingen nauwelijks voorkomen. De makers van schoolboeken willen misschien wel het sluimerende restje typisch kinderlijke verwondering bij de middelbare scholieren doen ontwaken. Confrontatie met vreemde zaken werpt een nieuw licht op allerlei vanzelfsprekendheden. Het is een uitgangspunt dat niet alleen de middelbare scholier zal kunnen aanspreken: de boeken zijn voor iedereen een goede aanzet tot verwondering en daarmee tot het zelf denken. Begin 2007 komen er twee nieuwe methoden uit. In hoeverre verwonderen ze?

In januari komt het eerste deel van de serie Wegen naar Wijsheid van de auteur Ton Vink uit. Deel één van de serie vormt een link tussen levensbeschouwing en filosofie. Het uitdagen en het verwonderen van de leerling staan centraal. Zo staan er citaten van leerlingen in en grappige voorbeelden. Bijvoorbeeld een artikeltje over Stratego: ‘voortaan zit tussen de pionnen een vrouwelijke pion om maatschappelijk te blijven.’ Met behulp van zulke simpele fragmenten kunnen belangrijke dilemma’s worden aangestipt: ‘Mensen verschillen van elkaar, er zijn er zelfs geen twee gelijk’ en toch ‘vinden we dat alle mensen als gelijkwaardig behandeld moeten worden’. In het boek worden voornamelijk ethische en religieuze thema’s besproken. Andere aspecten van de filosofie, zoals leren argumenteren, blijven onderbelicht. In deel drie komt daar meer aandacht voor. Echte beginners kunnen goed bij de boeken van Ton Vink terecht.

Wie wat meer diepgang wil kan beter Het oog in de storm van Ellen Geerlings lezen. Dat komt in februari uit. Dat bestaat uit twee boeken vol fragmenten zoals het verhaal over de man die zijn vrouw voor een hoed hield én diepgaande theorie. Aan de hand van het besproken fragment uit De man die zijn vrouw voor een hoed hield legt de schrijfster uit waarom nadenken over kennis en wetenschap zo belangrijk is. Ze laat zien dat de mens alleen overleeft wanneer hij kennis heeft van de wereld om zich heen. ‘Is er meer reden nodig om dit levensbelangrijke kennen aan een nader onderzoek te onderwerpen?’ De methode is redelijk moeilijk, maar ze legt de stof wel goed uit. Neem bijvoorbeeld Poppers idee dat elke waarneming theoriegeladen is. Door middel van plaatjes en anekdotes leert de leerling beter begrijpen en zelfs zelf ondervinden dat waarnemingen gekleurd zijn door achtergrondkennis. De tekst ‘dsj Ig ulchwrg mmnj wmmsjpchtj’ lijkt bijvoorbeeld een betekeningloze reeks letters. Maar, zo legt de schrijfster uit, een kenner van Ivriet, modern Hebreeuws, zal deze zin onmiddellijk herkennen als de vertaling van: ‘de groeten aan jou en aan jouw vriend van mij en mijn familie’. 

Annemarie-Soeteman