Filosofie kan langdradig zijn, maar soms ook verrassend bondig. In dit weekendlijstje: vijf filosofische levensmotto’s.
1. Amor fati: liefde voor het lot
Het motto amor fati komt voor het eerst voor bij Friedrich Nietzsche (1844-1900). De liefde voor het lot is voor Nietzsche een ideaal. Je kan het dus ook als aansporing zien: ‘heb het lot lief!’. Het motto is verbonden aan een van zijn meest merkwaardige leerstukken: ‘de eeuwige wederkeer van het gelijke’. Dit is een gedachte-experiment waarbij een demon je de mogelijkheid voorlegt om je leven zoals het tot nu toe geweest is tot in het oneindige te herleven. Zou jij dit aanbod aannemen? Alleen dan heb je volgens Nietzsche echt liefde voor het lot.
2. Carpe diem: pluk de dag
Het motto ‘carpe diem’ is afkomstig van de Romeinse dichter Horatius (65-8 v. Chr.). In de laatste regels van Ode 11 uit boek 1 van zijn Oden zegt hij: ‘Terwijl wij praten ontsnapt de jaloerse tijd: pluk de dag en reken zo min mogelijk op morgen’. Carpe diem is sindsdien enorm populair geworden; niet voor niets staat het laatste nummer van Filosofie Magazine in het teken van dit motto.
Carpe diem wordt op vele manieren begrepen, zoals te lezen is in het boek Carpe Diem van Roman Krznaric. De meest populaire betekenis van het motto is volgens Krznaric het grijpen van mogelijkheden. Als voorbeeld geeft hij het fantastische verhaal van de 89-jarige Britse veteraan Bernard Jordan. Hij wilde de 70ste herdenking van D-Day bijwonen in Normandië, waar hij ooit had gevochten, maar had daar geen toestemming voor gekregen van de verplegers van zijn verzorgingstehuis. Daarom besloot hij te ontsnappen. Hij stond ’s ochtends vroeg op, kleedde zich in zijn beste pak, pinde al zijn medailles op, verborg deze onder een regenjas, en liep kalmpjes naar buiten. Daarna pakte hij de trein naar de kust van Engeland en de boot naar Frankrijk. Zo kon hij de herdenking toch nog bijwonen. Dit is zo’n goed voorbeeld van carpe diem omdat deze veteraan, ondanks het feit dat hij er geen toestemming voor had, een mogelijkheid greep die hij misschien wel nooit meer zou krijgen.
3. Sapere aude: durf te weten
Ook dit motto is, net als carpe diem, van Horatius afkomstig. Letterlijk betekent het ‘durf te weten’, maar het wordt ook vaak vertaald als ‘durf te denken’. In tegenstelling tot carpe diem werd het pas later populair als motto, toen Immanuel Kant (1724-1804) het gebruikte in zijn essay Wat is Verlichting?. Kant gebruikte dit motto om de tijdgeest van de Verlichting aan te duiden. Verlichtingsdenkers nemen volgens Kant geen kennis aan op basis van autoriteit of traditie, maar alleen omdat ze overtuigd zijn van de waarheid door argumenten. Hij verduidelijkte het motto door erbij aan te sporen: ‘Heb de moed je van je eigen verstand te bedienen!’.
4.Memento mori: gedenk te sterven
Memento mori was een invloedrijk motto tijdens de Middeleeuwen. Het werd voornamelijk in christelijke context gebruikt om mensen te wijzen op de tijdelijkheid van het leven. Het najagen van verlangens en aardse bezittingen was dus niet erg waardevol, zeker niet in vergelijking met het eeuwigdurende leven in het hiernamaals. Het memento mori werd niet alleen met woorden verspreid onder mensen, maar ook via rituelen. Nog steeds wordt op Aswoensdag in rooms-katholieke kerken met as een kruisje op het hoofd van mensen gezet, met daarbij de aansporing: ‘Gedenk, mens, dat gij stof zijt en tot stof zult wederkeren’.
Dit motto lijkt een stuk somberder dan het positieve carpe diem, maar volgens deze filosoof is een besef van de dood juist nodig om de dag echt te kunnen plukken.
5.Ora et labora: bid en werk
Benedictus (480-547) gaf in de zesde eeuw een boek vol met regels en richtlijnen uit voor zijn vele volgelingen die kloostergemeenschappen hadden gevormd. Hoewel ora et labora, ‘bid en werk’, niet zo geformuleerd in dit boek voorkwam is het wel een bekende richtlijn voor de benedictijnen geworden. Letterlijk begrepen wijst het motto op het belang van zowel werken als bidden voor een goed leven. Deze twee zijn voor de benedictijnen niet strikt gescheiden: voor hen is het werk een vorm van gebed, iets waarmee ze God vereren. In een seculiere context kun je ora et labora daarom opvatten als een aansporing om nooit het hogere doel van je werk uit het oog te verliezen.
Ook staat ora et labora voor de sobere levensstijl van de benedictijnen. Daarom wordt het soms gecontrasteerd met het carpe diem van Horatius, dat een meer hedonistische levensstijl aanmoedigt.
Dit artikel is exclusief voor abonnees