De Nederlandse journalist en radio- en televisiepresentator Clairy Polak schreef een boek over haar echtgenoot die overleed aan Alzheimer: Voorbij, voorbij. Naar aanleiding van het verschijnen van deze roman een weekendlijstje over troost, rouw, en afscheid nemen.
1. ‘Zingeving is een verhaal vertellen.’
Filosoof Marc van den Bosche verloor onverwacht zijn vrouw Hilde aan een ongeneeslijke ziekte en vroeg zich af hoe hij deze ervaring een plaats moest geven. Als filosoof zocht hij naar betekenis, de zin van het leven. ‘Ik heb het ervaren als een keiharde confrontatie, bijna nietzscheaans, als amor fati, liefde voor het lot.’ Zijn vrouw had tegen hem gezegd dat hij niet moest blijven stilstaan, dat er ook een leven was na haar dood. ‘De intensiteit en intimiteit van dat samenzijn, wetende dat het eindig was, hadden ondanks de ellende ook iets heel moois. Na drie jaar durf ik te zeggen dat het zelfs het mooiste jaar was uit onze negen jaar durende relatie.’
2. ‘Dementie is echt een aanslag op alles, op je hele mens-zijn.’
De man van ethica en VVD-Eerste-Kamerlid Heleen Dupuis kreeg dementie en ging in een verpleeghuis wonen. Hij was hoogleraar en heeft daar ook tijdens zijn ziekte nog trekken van. Dupuis: ‘Hij heeft decorum, is beleefd. Soms maakt hij ineens heel heldere opmerkingen, want het is niet zo dat zijn brein op elk punt aangetast is. Dan kijk je of er een paar mensen in zo’n huis zitten met wie hij een beetje aansluiting heeft, met wie hij kan praten. Die waren er en zij waren erg op elkaar gesteld. Die mensen troosten elkaar.’ Haar man kon die mensen nooit vinden, want dat is dementie: elke ochtend opnieuw moeten beginnen. ‘Waarom zetten ze die mensen niet bij elkaar aan tafel? Het is onbegrijpelijk dat men niet op dat idee komt. Dat vindt men elitair.’
3. ‘De tijd verstrijkt en dwingt tot afscheid.’
Filosoof Bas Nabers schreef een artikel over de schoonheid van het leven als kortstondig avontuur, over troost en veerkracht. ’Zolang we gezond blijven zouden we misschien ietsje langer willen leven dan we mogen verwachten. Maar voor altijd? Als je geen tijd meer kunt verspelen, omdat je toch oneindig de tijd hebt, dan komt het er niet op aan wat je nú doet.’ Keuzes verliezen hun urgentie als we het eeuwig leven hebben. ‘Pas wie beseft dat het eigen bestaan eindig is, kan het zien als een eenmalig avontuur en stelt zich open voor de verrassende schoonheid van een zinrijk ogenblik.’
4. ‘Een goede ziel slaagt erin antwoorden te vinden op grote vragen.’
Volgens Alain de Botton is het christendom erop gericht om dat deel van ons bij te staan waar seculiere taal niet eens een woord voor heeft. ‘Iets wat niet helemaal overeenkomt met intelligentie of emotie, en ook niet gelijkstaat aan karakter of persoonlijkheid, maar nog abstracter is, iets wat enigszins verband houdt met al die begrippen, maar zich daarvan onderscheidt door een aanvullende ethische en transcendente dimensie, iets waarvoor we nog het best de christelijke term ‘ziel’ kunnen gebruiken.’ Volgens De Botton is de christelijke pedagogiek in de eerste plaats op onze ziel gericht. ‘Om deze te koesteren, gerust te stellen, te troosten en de weg te wijzen.’
5. ‘Iedere mens lijdt: vanwege een onbeantwoorde liefde of het verlies van een dierbare.’
Filosoof en publicist Maarten Meester heeft een lijst samengesteld met tien troostrijke gedachten uit de filosofie. Filosofen als Seneca laten ons zien dat we het leed het best onder ogen kunnen komen. Verdriet kan namelijk heel troostrijk zijn. ‘Als we treuren, is dat altijd omdat we iets kwijt zijn geraakt wat we later toch wel hadden verloren. ‘Je hebt, sterfelijk mens, geleefd in deze grote staat’, zei de filosoof-keizer Marcus-Aurelius. Wat maakt het dan uit of het vijf jaar was of vijftig. Waarom is het dan erg als je uit de staat wordt weggestuurd, niet door een tiran of een onrechtvaardige rechter, maar door de natuur die je er ook een plaats in heeft gegeven?’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
