Home Wat is kunst?

Wat is kunst?

Door Anna van Leeuwen op 22 januari 2015

02-2015 Filosofie magazine Lees het magazine

‘Een kunstexpositie kun je niet beoordelen op dezelfde manier als een hondenshow.’ Arthur Danto’s laatste essays over kunst.

Wat is kunst?’ is een vraag waar kunstenaars en kunstliefhebbers niet aan ontkomen en waar ook filosoof en kunstcriticus Arthur Coleman Danto (1924-2013) graag zijn handen aan brandde. In het boek What Art Is (Wat kunst is) ondernam hij zijn zoveelste dappere poging een antwoord te formuleren. Het zal helaas Danto’s laatste poging zijn: het boek verscheen een klein halfjaar voor hij in augustus 2013 overleed. De publicatie bestaat uit zes essays: vier bewerkte lezingen, een geactualiseerd essay en een niet eerder gepubliceerd essay.

Danto was een progressieve kunstkijker en -beschouwer. Zijn interesse voor kunst werd gewekt toen hij in 1964 Andy Warhols Brillo Boxes zag. Warhol had de New Yorkse Stable Gallery gevuld met vijfhonderd replica’s van de dozen waarin sponzenfabrikant Brillo destijds sponzen verpakte. Warhols dozen waren van hout, de verpakking in rood-wit-blauw was erop gezeefdrukt. Niet van echt te onderscheiden. De vraag waar Warhol Danto toentertijd mee opzadelde, liet hem niet meer los, namelijk: wat is het verschil tussen Warhols dozen en de dozen in het magazijn van de supermarkt? Oftewel: wat is kunst?

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Filosofie.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste verhalen over filosofie. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.

Die prangende vraag is een leidraad gebleven in het denken en schrijven van Danto. En als filosoof is hij uiteraard bij zijn voorgangers te rade gegaan. Hij zag echter dat de klassieke opvatting over beeldende kunst – kunst als nabootsing – door de moderne tijd is ingehaald. Kunstvoorwerpen zijn namelijk niet slechts te herleiden tot hun uiterlijke kenmerken. In de – hier bij uitzondering nogal komische – woorden van Danto: ‘Stel je eens voor dat je een kunstexpositie op dezelfde manier zou beoordelen als een hondenshow.’

Dromen

Het boek Wat kunst is start met het interessantste en nieuwste essay. Hierin legt Danto de prangende vraag op tafel en beantwoordt deze meteen als volgt (ik parafraseer): ‘Kunstwerken zijn belichaamde betekenissen met een droomachtig karakter.’ Dat droomachtige – of ‘wakende dromen’, zoals hij het noemt – is een nieuwe toevoeging aan zijn definitie. Hij kan dit goed uitleggen aan de hand van zijn ervaringen in de Stable Gallery in 1964: de verwarring die de nep-Brillo-dozen bij hem teweegbrachten voelde als wakend dromen. De essays die volgen raken aan zijn definitie, maar vormen geen evenwichtige onderbouwing. Het zijn essays over kunst waarin de schrijver proeft en probeert – hardop denkt, zo lijkt het soms. In sommige gevallen zal hij met zijn filosofische en kunsthistorische verwijzingen de lezer kwijtraken. Bij veel passages is een beeldscherm of naslagwerk onmisbaar om te begrijpen wat hij beschrijft. Want hoewel kunst niet alleen niet slechts om uiterlijkheden draait, zijn het wel vaak die uiterlijkheden waarin al dan niet filosofische betekenissen zijn verpakt.

Elke definitie van wat kunst is nodigt uit tot tegenvoorbeelden. Het onzichtbare en haast onvoelbare briesje dat Ryan Gander liet waaien tijdens dOCUMENTA (13) in Kassel (2012), was dat een belichaamde betekenis? De kunstenaar zocht volgens de titel in elk geval naar betekenis: I Need Some Meaning I Can Memorise (The Invisible Pull). Maar is een titel eigenlijk onderdeel van het kunstwerk volgens Danto? En heel graag had ik Danto meegenomen naar de wonderbaarlijke performances van Tino Sehgal die momenteel in het Stedelijk Museum Amsterdam te zien zijn. Wat zou de oude filosoof hiervan zeggen? Van kunst die overrompelt en verrast juist doordat de meeste bezoekers die niet als kunst herkennen? Want door de voorbeelden die Danto aanhaalt lijkt het soms alsof zijn beoogde eeuwig houdbare, want essentialistische definitie van kunst bij Warhol begint én eindigt.

Anna van Leeuwen