Uitslag moraalenquête sociale media

In haar voorlaatste Kersttoespraak somberde Koningin Beatrix dat door internet mensen afstandelijker en eenzamer worden. Je hoort dat vaker. Sociale media zijn alleen in naam sociaal, maar in de praktijk doen ze afbreuk aan ‘echte’ diepgaande relaties. We veinzen belangstelling voor anderen – met een ‘krabbel’ of ‘tweet’ – maar in werkelijkheid is het een eenvoudige manier om écht sociaal contact uit de weg te gaan. Daarnaast bieden de voorgekookte formats van Facebook (‘vind ik leuk’) , of de maximaal 140 tekens van twitter de diepgang van een platboot.

Moeten we echt zo somber zijn? Veranderen sociale media de mores van vriendschap en andere sociale relaties? Of gelden op het internet dezelfde normen als ‘in het echt’, bijvoorbeeld als het gaat om liegen, een vriendschap verbreken (de beruchte ‘ontvriend’-mogelijkheid van vriendensites als Facebook en Hyves), online flirten, et cetera? De centrale vraag van de jaarlijkse Moraalenquête van Filosofie Magazine was dit jaar dan ook: Hanteren wij op internet andere waarden dan in de dagelijkse omgang?
Ja en nee. Heel opvallend is dat jongeren anders omgaan met sociale media, dan mensen boven de 30. Hoewel bijvoorbeeld slechts weinigen aangeven dat ze door sociale media hun ‘echte’ vrienden en familie minder zien, is dat bij jongeren (18-24) toch nog bijna één op de vijf. Verder zijn jongeren pragmatischer. Neem ‘ontvrienden’ (het verbreken van een vriendschapslinkje). Ouderen doen dat vrijwel nooit – voor hen gelden de normen van de ‘echte’ wereld. Maar jongeren doen daar niet zo moeilijk over, meer dan de helft schrapt vrienden. Bovendien geeft bijna de helft van de jongeren aan dat op het internet andere normen gelden – bij ouderen is dat slechts 10 procent.

Romantisch ideaal
Is dit een voorbode van een meer oppervlakkige omgangsvorm? Een krappe meerderheid van de ondervraagden is het oneens met Beatrix dat internet mensen eenzamer en meer afstandelijk maakt. Eveneens geeft 55 procent aan door internet zélf juist meer sociale contacten te hebben. Maar misschien ontstaat er een nieuwe, meer losse, vorm van vriendschap. Niet alleen op vriendschapssites als Facebook, waar ‘vriend’ in feite niet veel meer betekent dan ‘contact’, maar ook in werkelijkheid. De Amerikaanse journalist en trendwatcher Ethan Watters beschrijft in Urban Tribes (2004) al hoe het romantische ideaal van vriendschap – volgens dewelke je maar één of enkele ‘echte’ vrienden kunt hebben, omdat dergelijke vriendschappen zeer intiem zijn – plaatsmaakt voor een zogeheten ‘urbane stammencultuur’. Ofwel: een ‘netwerk’ van mensen, gebaseerd op gedeelde interesses en levensstijl – wat goed past bij de structuur van sociale media. Stine Jensen heeft er in een essay over haar ervaringen op Facebook een mooie term voor: ‘net niet-vrienden’ (p. 24). Toch, aldus Watters, zijn de sociale relatie binnen zo’n ‘stam’ niet per se oppervlakkig. Men deelt lief en leed, en bij vragen of problemen is de betrokkenheid groot. Mooi voorbeeld is hoe deze winter tijdens de chaos op het spoor gestrande treinreizigers via sociale media zelfs van onbekenden liften en slaapplekken krijgen aangeboden. Alleen: het is minder exclusief dan de ‘romantische’ vriendschap, en mensen haken snel aan en af bij dergelijke netwerken.
Hoe ‘erg’ is het dat Facebook of andere vriendschapssites een zekere afstand tot elkaar scheppen? Jos de Mul (p. 28) legt uit hoe afstand en vriendschap juist altijd zijn samengegaan, en tot mooie dingen leidt. Vroeger schreven vrienden brieven, nu posten ze tips voor films, boeken en sites, en berichtten over hun wederwaardigheden. Het grote voordeel, aldus De Mul, is dat in alle pogingen de afstand te overbruggen we niet alleen anderen beter leren kennen, maar ook onszelf.

Het representatieve onderzoek is uitgevoerd door Van Eunen marketing/PanelClix onder 500 Nederlanders; de online enquête op de site van Filosofie Magazine is ingevuld door 800 mensen.