‘Volgens de radicale opvatting van de Griekse filosoof Diogenes moet je je niet door schaamte laten leiden. Natuurlijke behoeftes als seks bevredigde hij gewoon publiekelijk’, zegt hoogleraar Antieke Filosofie Teun Tieleman. Op de Filosofie Nacht geeft hij een college over deze grenzeloze filosoof. Hier alvast een voorproefje.
Waarom is Diogenes zo grensoverschrijdend?
‘Diogenes trok zich nergens iets van aan. Hij sliep in een ton, natuurlijke behoeften als seks bevredigde hij openbaar en hij erkende geen autoriteit. Het verhaal gaat dat Alexander de Grote hem in Athene kwam opzoeken. Toen hij voor Diogenes ging staan en vroeg wat hij voor hem kon betekenen antwoorde Diogenes: “Kunt u een stapje opzij doen? U staat in mijn zon.” Dat is natuurlijk een heel brutaal antwoord, maar wel tekenend voor de man. Zo had hij allerlei provocerende uitspraken om mensen te choqueren en aandacht te vragen. De kern van zijn boodschap was om weer terug te keren naar de natuur. De hele beschaving – geschreven en ongeschreven regels – wees hij radicaal af. Zijn stroming heette het cynisme, waar het Griekse woord voor hond in zit. Je zou het cynisme dus ook “de hondse beweging” kunnen noemen, in die tijd een onbeschaamd dier.
Maar de term “grenzeloos” is op nog een manier van toepassing op Diogenes. Hij is de bedenker van de kosmopolitische gedachte: de hele wereld als één grote staat. Alles wat leeft – inclusief de goden – is volgens Diogenes door de natuur met elkaar verbonden. Ordeningen zoals stadsstaten in het oude Griekenland zijn in dat licht verwerpelijk. Hij was dus letterlijk grensoverschrijdend.’
Wat kunnen we nu nog leren van deze radicale levensstijl?
‘Diogenes bekritiseerde zaken die de maatschappij beheersten, zoals geldzucht, iets dat tot op de dag van vandaag actueel is. Hij plaatste daar de leer van de eenvoud tegenover. Zijn kosmopolitische gedachte is een heel concreet voorbeeld waarin zijn actualiteit doorklinkt. Dat idee is de basis van de Universele Rechten van de Mens en organisaties als de Verenigde Naties. Je kunt dus zeker stellen dat zijn gedachtegoed nog steeds doorwerkt.’
Wat vindt u het meest bijzonder aan Diogenes?
‘Zijn radicaliteit. Hij heeft zijn cultuurkritiek niet alleen geformuleerd en opgeschreven, maar ook consequent en radicaal in de praktijk gebracht. Het cynisme van Diogenes is een filosofie die geleefd moet worden en niet alleen uit theorie bestaat. Zelfgenoegzaamheid, geluk, deugd; alles komt vanzelf voort uit de radicale terugkeer naar de natuurlijke kern. Ik vind het boeiend om te zien hoe ver Diogenes daarin is gegaan.’
Filosofie Nacht
Als iemand zich niks aantrok van grenzen, was het Diogenes van Sinope wel. Als grondlegger van de Cynische (letterlijk: ‘hondse’) School, predikte hij het ideaal van de onbeschaamdheid en de verwerping van traditionele normen en waarden.Deze filosofie bracht hij consequent in de praktijk. Een vorm van aandachttrekkerij of zat er meer achter het onaangepaste gedrag van Diogenes? Teun Tieleman geeft college over deze grensoverschrijdende denker. Interesse? Koop dan hier uw kaartjes.
Teun Tieleman is hoogleraar Antieke Filosofie en Geneeskunde aan de Universiteit Utrecht. Hij onderzoekt de wisselwerkingen tussen filosofie, wetenschap en geneeskunde in de klassieke oudheid.
