Niccolò Machiavelli (1469-1529) vindt China’s president Xi Jinping de meest machiavellistische leider, omdat hij meedogenloos kan zijn: ‘Een man die altijd goed wil zijn, gaat noodzakelijk te gronde te midden van zovelen die niet goed zijn.’
Illustratie: Pascal Tieman
Machiavelli, waarom vindt u Xi Jinping zo interessant?
‘Omdat ik geen leider ken die de lessen uit De Heerser zo goed in praktijk brengt. Decennialang werd China geregeerd door een collectief van leiders. Niemand mocht te veel boven de rest uitstijgen. Xi Jinping heeft daarentegen een enorme persoonlijke macht weten te vergaren. Sinds Mao Zedong heeft geen leider dat voor elkaar gekregen. Hij controleert het leger, zijn partij en elke belangrijke staatscommissie. De afgelopen jaren heeft hij zijn rivalen een voor een uitgeschakeld. Ondertussen is China bezig de dominante wereldmacht te worden. Hij fascineert me ook omdat ik denk dat de Chinese leider nog moet leren. Zijn opkomst heeft voorlopig veel van een Grieks drama. Zoals u weet lopen die meestal slecht af. Misschien loopt het toch anders, maar spannend wordt het zeker.’
Waardoor heeft hij zo’n succes?
‘Xi Jinping heeft uit eigen ervaring geleerd wat de macht van Fortuna is, van het lot. Hij was negen toen zijn vader bij Mao in ongenade viel en in de gevangenis belandde. De rode prins was opeens een paria. In De Heerser vergelijk ik Fortuna met een rivier die soms vredig stroomt, maar ook woest buiten de oevers kan treden. Een leider moet Fortuna temmen. Daarvoor heeft hij virtù nodig. Ik heb het dan niet over het christelijke begrip “deugd”. Goede leiders hebben het vermogen om de dingen naar hun hand te zetten, of voldoende maatregelen te nemen voor als het tegenzit. Niet door de rivier tegen te houden, maar door de oerkracht in goede banen te leiden.’
Hoe temt hij Fortuna?
‘Nadat zijn vader weer in genade was aangenomen door de partijleiding, hielp hij zijn zoon aan zijn eerste belangrijke functies. Maar omdat hij uit eigen ervaring weet hoe grillig het lot is, rekent hij er niet op dat het goed blijft gaan. Een goede leider moet niet wachten tot het gevaar zich openbaart, maar moet het voor zijn. Xi Jinping is altijd op zijn hoede voor ondermijning van de positie van de partij of van hemzelf. Een van de bedreigingen voor de macht van de Communistische Partij was de corruptie. Die heeft hij ongenadig aangepakt.’
Wat bedoelt u met ‘ongenadig’?
‘Ik heb geschreven dat een leider zijn tegenstanders in één klap moet uitschakelen als hij aan de macht komt. Xi Jinping heeft bij zijn strijd tegen corruptie 300.000 mensen uit hun functie gezet, en een groot deel daarvan is in de gevangenis beland. Dat kan ik waarderen. Hij gebruikte deze strijd tegen de decadentie om zijn rivalen te vernietigen. En met zijn strijd tegen corruptie wist hij in één beweging ook zichzelf populair te maken bij het volk. Verder bespeelt hij het volk precies zoals ik in De Heerser beschreef. Dus door het volk niet te bestelen. Door bij misstanden de zaken zo voor te stellen dat ze de schuld zijn van lokale heersers.’
Moet een heerser dan meedogenloos zijn?
‘Hij moet het kúnnen zijn. Want zoals ik schreef: een man die altijd goed wil zijn, gaat noodzakelijk te gronde te midden van zovelen die niet goed zijn. Dat gaat zeker op voor een leider die zijn land wil moderniseren. Want wie een verandering nastreeft, vindt in de mensen die baat hebben bij die verandering lauwe medestanders, maar treft felle tegenstanders in degenen die iets te verliezen hebben. Xi Jinping beseft dat goed.’
Om politiek te overwinnen kan hij toch ook níét moderniseren?
‘Het politiek systeem verandert hij dan ook niet. Maar op andere terreinen is er geen andere weg. Economische groei is essentieel voor de steun voor de Communistische Partij. Daarom wil hij voorkomen dat de verliezers van deze verandering, de mensen die hun leefomgeving ernstig vervuild zien raken, in opstand komen. Hij doet zelfs dingen die ik in De Heerser niet eens heb beschreven. Zo is hij bezig om voor alle burgers een reputatiescore te ontwikkelen. Diensten van de overheid zijn afhankelijk van de score die je hebt. Zo wordt kritiek leveren op de overheid een kostbare aangelegenheid. Als dat vroeger mogelijk was geweest, had ik er zeker een hoofdstuk over opgenomen in De Heerser.’
Dus u kunt nog iets leren van Xi Jinping?
‘Hij ook van mij. Hij moet vooral mijn waarschuwing tegen overmoed ter harte nemen. Met zijn aanhoudende corruptieschoonmaak maakt hij zo veel vijanden dat hij moeilijk een stap terug kan doen. Als hij de macht overgeeft, zullen zijn vijanden hun kans grijpen. Het Chinese Volkscongres besloot vorige maand dat de president voortaan langer dan twee termijnen mag aanblijven. Maar als hij ook na 2022 aan de macht wil blijven, kan hij zijn hand overspelen en gewelddadig ten onder gaan. Dan kan het nog slechter met hem aflopen dan met zijn vader.’
Met medewerking van Ties Dams, van wie dit najaar een monografie over Xi Jinping verschijnt onder de titel De Nieuwe Keizer.
