‘Mensen willen boeken toch graag in hun handen hebben’

Antiquariaten, dat soort winkels kennen we. Het zijn donkere, liefst wat stoffige winkels vol oude boeken met vergeelde pagina's. Dikke en dunne boeken, zeldzame, gesig­neerde boeken, allemaal in hoge kasten tot aan het plafond. Antiquariaten zijn broeinesten van vergeten kennis, waar maar een enkeling naar op zoek gaat. De antiquaar – niet te verwarren met een antiquair, die in antiek handelt – zit achter de toonbank bij het licht van een kaars te lezen, terwijl door de winkel verspreid hoge stapels boeken staan die nog op de planken moeten worden gezet.

Op het eerste gezicht voldoen de drie filosofieanti­quariaten De Kloof (Amsterdam), Isis (Gro­ningen) en De Leze­naar (Has­selt) aan dit stereotiepe beeld. Bij binnenkomst in De Kloof bewaart een kat ternau­wer­nood haar evenwicht op een wankele zuil van oude boeken. Isis heeft op de toonbank een antieke kassa staan waarop het aange­geven bedrag niet meer verandert en in de etalage van De Leze­naar liggen als tijdelijke aanbieding oude gravures. Ook de eigenaren zien er uit zoals het hoort – die van Isis rookt zelfs een pijp. Ze verontschul­digen zich alledrie 'voor de romme­l'. Ze zijn druk bezig de planken opnieuw in te delen, dus liggen overal boe­ken, is de verklaring. Maar toegegeven, de winkels zijn minder donker en stoffig dan verwacht. Geen spin­nenweb te zien.

Meesterwerken

Volgens Hans Schokkenbroek (1957) van De Kloof is het kopen van boeken het mooiste dat er is. 'Boeken verkopen is een noodzakelijk gevolg van het kopen. Ik kocht in het begin uit een soort bezetenheid, maar ik hoop dat ik me daar onder­hand een beetje aan heb ontworsteld.' Ondanks die bezetenheid is Schokkenbroek nooit door het dolle heen geweest van één be­paald boek. 'Ik ben een saaie', grijnst hij. 'Ik doe niet in idolen. Sommige klanten trouwens wel. Die weten niet hoe ze het hebben als ze in onze winkel het boek zien liggen dat ze al jaren zochten.' Fijntjes voegt hij er aan toe: 'En dan denken ze altijd dat ze het zelf hebben gevon­den.'

Schokkenbroek is via disciplines als rechten en econo­mie bij de wijsgerige boeken terechtgekomen. 'We kregen een klanten­kring die ook de filosofie van die vakken wilde bestu­deren, dus dan koop je zulke boeken in. Bovendien ontdekten we in de Verenigde Staten veel filosofie­boeken die hier niet in omloop waren, bijvoorbeeld van een politiek denker als Nozick. Die boeken namen we mee. Op een gegeven moment kochten we alles.'

Theo Butterhof (1952) heeft met zijn vrouw Lyseth Belt (1959) zeventien jaar geleden antiquariaat Isis opgericht. 'Destijds hadden we zelf een kleine tiendui­zend boeken. De bedoe­ling was om sommige te verkopen en er andere voor terug te krijgen. Na een paar jaar wilden we een wereld­reis maken, maar die is er nooit meer van gekomen. Voor we het wisten verzopen we in de boeken. Ik dacht in het begin dat ik rustig allemaal meesterwerken tot me zou kunnen nemen, maar de prak­tijk heeft anders uitgewezen. Het is een echt bedrijf geworden en de tijd om te lezen ontbreekt me gewoon.'

Butterhof is afgestudeerd op Max Stirner, een vrijwel verge­ten negentiende-eeuwse Duitse filosoof. 'De geschiedenis van de verliezers vind ik veel interessanter dan die van de win­naars. Stirner is een groot criticus van alle zogenaamde abstracte waarheden, zoals die van Hegel. Marx voelde zich daardoor gedwongen zo'n driehon­derd pagina's aan hem te wijden. Menno ter Braak veront­schuldigde zich bij voorbaat omdat hij in één essay zozeer schreef in de stijl van Stirner, dat het plagiaat kon lijken.'
 
Butterhof kwam destijds Stirner tegen, omdat hij intensief met het anarchisme bezig was. Volgens hem zijn veel anarchisten antiquaren geworden. 'Dat zie je ook aan de samenwerkingsverbanden: die zijn los zand. Een boekhandelaar gaat liever zijn eigen gang.' Wat overigens niet wil zeggen, haast hij zich eraan toe te voegen, dat een antiquaar per definitie anarchist is.

Pieter Judo (1972) is waarschijnlijk één van de jongste boek­handelaren in het Nederlandse taalgebied. Hij nam in juni 1997 het besluit een antiquariaat te beginnen en eind augustus van hetzelfde jaar ging in Hasselt de winkel open. 'Toen stond er misschien tien pro­cent goede boeken en negentig procent opvulsel. Gelukkig moest ik zo hard werken dat ik geen tijd had om me te schamen. Twee minuten na de opening stond ik nog lampen op te hangen. Nu is die rommel gelukkig vrijwel helemaal verdwenen uit de collec­tie.'

Vaak werkt hij tot diep in de nacht in de winkel. Wie 's nachts uit het café komt, kan hem tussen de boeken zien zit­ten. 'Met een aantal collega's e-mail ik tot diep in de nacht. Ik ben dus niet de enige nachtmens.' Het laat zich raden dat boeken ook hem aan het hart gaan. 'Soms komt er een klungel binnen die veel te ruw met de boeken omgaat of die ze laat vallen. Dan vreet ik mij van binnen op. Eén keer heb ik gevraagd: “Als ik u nu eens zo zou behandelen, wat dan?”'

De liefde voor boeken gaat bij antiquaren nooit over, maar toch verandert er iets. In New York bijvoorbeeld, is in de afgelopen tien jaar driekwart van alle antiquariaten verdwenen. Ook De Kloof en De Lezenaar sluiten steeds meer dagen van de week hun deuren. Dit komt door de komst van het internet. De kat op de zuil van boeken wordt verdrongen door de muis naast de moni­tor. Boeken zoeken gebeurt tegenwoordig online, nu anti­quaria­ten hun catalo­gi koppelen.

Schokkenbroek: 'De klanten die van de straat de winkel binnen­komen zijn voor mij tegenwoordig hobby. De internetklant geeft meer geld uit, is minder lastig en gaat gerichter te werk. Je hebt er geen omkijken naar. Nu al gaat veertig procent van al onze boeken naar Amerika en Japan. Misschien sluiten we ooit de deuren.'
 

Huiskamersfeer

In elke stad is opslagruimte duur, legt Judo uit. 'Als het leeuwendeel van je winst via het internet binnenkomt, dan kun je beter in een spotgoedkope woestijn gaan zitten dan in New York. Alles wat je nodig hebt, is tenslotte je computer en een opslagruimte. Ik begrijp die verhuizingen wel, want mijn eigen huis staat ook van de kelder tot de zolder vol. Op een goedko­pe locatie kun je sneller uitbreiden.'

Hoewel ook Isis dankzij het internet al 'een winkel binnen een winkel' heeft geopend, weigert Butterhof de deuren te sluiten. 'Wij zijn nog steeds vijf dagen per week open. Voor onze aanvoer van boeken, onze contacten met de academische wereld en met vaste klanten uit heel Nederland is de winkel als ontmoetingsplaats uiterst belangrijk. De huiskamersfeer die wij hier hebben, wordt niet bedreigd. Mensen willen de boeken graag in hun handen hebben en komen liever langs dan dat ze een e-mail sturen. Een e-mail beantwoorden kost trouwens ook tijd. Dan voer ik liever een persoonlijk gesprek.'
 
Natuurlijk is het internet kaler dan de winkel. Schokkenbroek en Judo missen de fysieke aanwezigheid van klanten. Maar het internet heeft het vak van antiquaar volgens hen ook verrijkt. Zo was het voor Schokkenbroek mogelijk zich te specialiseren in wat hij noemt 'het hoogste niveau van wetenschap': de primaire bronnen en de diepgravendste studies. 'Als het maar moeilijk en saai genoeg is', lacht hij, 'dan is er altijd wel iemand die het van ons wil kopen. Het is geen commerciële keuze; het is gewoon mijn manier om het leuk te houden.'

Met het internet bereik je vrijwel alle geïnteresseerde boe­kenkopers. Als jij de enige bent die in een bestand van 25 miljoen boeken dat ene proefschrift uit 1911 in huis heeft, dan kan het haast niet anders of er is ergens ter wereld iemand die het hebben wil. Al woont diegene in Japan, hij komt dankzij het internet uiteindelijk bij jou. Met zo'n grote markt is het zelfs noodzakelijk om je te specialiseren. 'Als het internet er niet was geweest,' huivert Judo, 'dan zat ik hier tussen de populaire romannetjes in plaats van de filoso­fie.'

Butterhof vindt dat onzin. 'Internet moet niet idealer worden voorgesteld dan het is. Het werkt voor ons enkel aanvullend. Vanaf het begin, ook toen er nog geen internet was, hadden we hier voornamelijk filosofie.'
 
Ondanks de grotere afzetmogelijkheden hebben de antiquaars toch alledrie een afdeling boeken die ze aan de straatstenen niet kwijt kunnen. Marxistische boeken uit de jaren zeventig, bijvoor­beeld. Kwestie van mode, denkt Butterhof. 'Momenteel zijn Husserl, Nietzsche en Heidegger populair, maar Marx kruipt al uit het dal. Misschien vallen Marx-studies over tien jaar niet aan te slepen. De filosofie­markt is nogal modegevoe­lig.'
Dat antiquariaten allemaal eerste drukken van Descartes in huis zouden hebben, klopt sinds de opkomst van het internet ook niet meer. Een echt bijzonder boek is verkocht zodra de handelaar het aanbiedt. Dat soort boeken gaat volgens Schok­ken­broek vrij­wel altijd naar bibliothe­ken. Een particulier koopt nooit een mooi zestiende-eeuws boek. Een ets van Rembrandt is veel makkelijker, want die hang je gewoon aan de muur. Kun je beter mee pronken.'

Hoe het antiquariaat er over tien jaar uit zal zien, valt moeilijk te voorspellen. Er zullen steeds meer internetge­bruikers komen, dus steeds meer potentiële klanten. bovendien gaan veel meer antiquariaten hun boeken op het net aanbieden. Zo'n situatie van vrijwel grenzeloze vraag en aanbod is nieuw. Er zijn nog nauwelijks economische theo­rieën over.

Ooit komt er wellicht een tijd dat een ouderwetse website nostalgie oproept. Judo heeft bovendien plannen om een web cam te installeren, oftewel een kleine camera waarmee hij van bijzon­dere boeken filmpjes kan maken. Zo kunnen oude boeken op afstand bekeken worden. Misschien kan Butterhof de kassa van Isis op zijn homepage zetten. En Schokkenbroek zou zijn kat op de scanner kunnen leggen. Lekker warm.
 
Voor meer informatie:
– De Kloof, Kloveniersburgwal 44, Amsterdam, 31-(0)20-6223828 www.dekloof.com, e-mail: kloof@xs4all.nl
– Isis, Folkingestraat 20, Groningen, 31-(0)50-3184233, www.i­sis-books.nl, e-mail: info@isis-books.nl
– De Lezenaar, Dorpsstraat 26, Hasselt, 32-(0)11-262728, www.antiqbook.com/delezenaar, e-mail: delezenaar@pandora.be
Voor een volledig overzicht, zie: www.filosofiemagazine.nl