In Twaalf liefdes van Cees Maris passeren twaalf gedaanten van de liefde. Maris, hoogleraar rechtsfilosofie aan de universiteit van Amsterdam, bespreekt de liefde als hemels, lichamelijk, galant, sadistisch, romantisch, supermenselijk, als huwelijksliefde, als polymorf pervers, goed, meervoudig, als e-mailliefde en als melancholische liefde. Bij de lichamelijke liefde, de sadistische liefde, de romantische liefde, de huwelijksliefde en de polymorf perverse liefde kan de lezer zich wel iets voorstellen. Die hemelse liefde laat zien hoe bij Plato en Augustinus de ware geestelijke liefde zich verheft boven de lichamelijke; de galante liefde kenmerkt de verleider, gericht op het veroveren van het liefdesobject; de supermenselijke liefde wordt opgehangen aan de denker Nietzsche en de danser Nijinski, bij wie het verlangen naar de ander gesublimeerd wordt in een bovenmenselijk kunstwerk; de goede liefde vindt alles best, zolang maar is voldaan aan de eis van symmetrische communicatie; de meervoudige liefde combineert een hoofdliefde, gekenmerkt door symmetrische communicatie, met vele bijliefdes, die experimenteren met allerlei andere liefdesmogelijkheden; de e-mailliefde laat zien welke problemen er kunnen opdoemen wanneer de een in de ander een bijliefde wil zien, terwijl die ander toch eigenlijk wel als hoofdliefde zou willen fungeren; in de melancholische liefde kijkt Casanova, oud geworden, terug op zijn definitief voorbije liefdes.
Casanova
Twaalf liefdes is niet alleen een rijk boekje, maar ook intrigerend. Hoe hangen die twaalf liefdes met elkaar samen? Sommige liefdes vormen elkaars tegendelen: de hemelse liefde staat tegenover de lichamelijke liefde; de sadistische liefde, die de ander omlaaghaalt, staat tegenover de romantische liefde, die de ander ophemelt; de galante liefde, die de ander wil veroveren, staat tegenover de goede liefde, die de ander wil ontmoeten; de eeuwig trouwe huwelijksliefde staat tegenover de principieel ontrouwe meervoudige liefde. Maar ook een heel andere ordening is mogelijk. De eerste negen liefdes behelzen liefdesvarianten die niet goed met elkaar samengaan, hetgeen de auteur lijkt te betreuren; de tiende variant (de meervoudige liefde) biedt volgens de auteur nog de meeste mogelijkheden; in de elfde variant (de e-mailliefde) lijkt die meervoudige liefde toch schipbreuk te lijden, waarna in de twaalfde variant Casanova, oud geworden, melancholisch terugkijkt op een rijk maar voorbij liefdesleven. Als dit de geheime opbouw is van het boekje, dan is het hele project tamelijk egocentrisch. Als ik het boekje van mijn liefdesleven zou schrijven, zou ik willen dat het eindigt met een variant van Odysseus’ liefde tot Penelope: samen oud geworden, vertellen ze elkaar van de avonturen die ze hebben beleefd en de ellende die ze hebben doorgemaakt. Dat is toch een aangenamer einde dan dat van die oude en onbeminde Casanova, die in zijn eentje treurt over de voorbije tijd.
Twaalf liefdes, door Cees Maris van Sandelingenambacht, uitg. Nieuwezijds, Amsterdam 2002, 96 blz., € 12,95
Dit artikel is exclusief voor abonnees
