Liefde en rede zijn vuur en water

De rede houdt op met bestaan wanneer de liefde haar intrede doet. Omgekeerd geldt ook: vanaf het moment dat het eerste verstandelijke bezwaar aan de deur van het hart klopt – dat is het begin van het einde van de liefde. Want de breekbaarheid van gevoelens zal het nooit winnen van de onontkoombare superioriteit van gedachten. Liefde en rede zijn vuur en water.
Wat is verliefdheid? Niet meer of minder dan het elimineren, dan het onbewust wegschaven van de scherpe, foute kanten van de andere. Iemand die verliefd is idealiseert de geliefde tot in het absurde – en tegelijkertijd verdringt hij of zij het absurde en construeert een onbereikbaar ideaal.
Het is onredelijk en lichtzinnig, misschien wel onmogelijk, om werkelijk te denken dat de ander de ware is die je denkt in haar te zien. De rede torpedeert het te bereiken ideaal met duizenden bezwaren tegelijkertijd. Is ze echt het mooiste meisje ter wereld? Je kent hoogstens vier of vijf alternatieven en wanneer en waarom en hoe ben je haar schoonheid trouwens gaan beseffen? Door wat anders dan het altijd weer eeuwige toeval?

Linker- en rechterschoen
Past ze echt bij jou zoals een linker- bij een rechterschoen? Dat de vraag bij je opkomt is een teken aan de wand dat je haar nog niet echt kent. Zul je haar altijd evenveel en even intens graag blijven zien? Een teken aan de wand dat je jezelf nog niet echt kent. Houd je even oprecht van haar als van een invallende zonnestraal, als van de muziek die je wekt op een zondagochtend, als van een film die je al jaren geleden gezien hebt, maar die je nooit zal vergeten? Nee, je houdt van haar ook omdat je van jezelf houdt, omdat ze je een weg uit de duisternis aanbiedt, omdat ze een reden voor je is om te bestaan, een manier om niet alleen door het leven te moeten gaan, een zelfbevestiging, omdat ze een volmondige ja is. (Zuiver en tot op het bot doorgeredeneerd, kan op die manier alleen de onbeantwoorde liefde oprecht zijn. Wie dat beseft, beseft echter ook dat die liefde heel wat minder intens wordt, zodra ze beantwoord wordt. Maar het bestaan van de onbeantwoorde liefde wordt op zijn beurt uiteraard weer door zelfrespect en emotionele uitputting bedreigd… en brengt onafwendbaar de dreiging van ontluikende haat met zich mee.)
Houdt ze wel echt van jou? Paranoia is even makkelijk ontvlambaar als liefde camoufleerbaar is. En als je eerlijk bent, en oud genoeg, dan weet je hoe moeilijk het is om van jezelf te houden. Hoeveel offers moet je wel niet brengen om het haar naar de zin te maken? Kun je echt nog wel jezelf zijn, of ben je eerder de persoon die zij nu in je wil zien?

Ze houdt nog meer van jou dan jij van haar … maar om de hoek schuilt de door rede ingegeven twijfel
Gelukkig verdwijnen de eerder genoemde verstandelijke bezwaren als sneeuw voor de zon – zelfs zonder dat je het merkt. Liefde is stekeblind. Het is heerlijk bedwelmend en betoverend, om te voelen dat de ander werkelijk de ware is die je denkt in haar te zien. Ze ís het mooiste meisje dat je kent, dat je ooit zal ontmoeten. Ze weet wat je denkt zonder daar naar te hoeven vragen. Je hebt haar nodig omdat zij ook jou nodig heeft omdat jij haar nodig hebt, en zo ad infinitum, tot het zichzelf opheft als een zwevend perpetuum mobile. Je past bij elkaar zoals de schoen en zijn veters van een man met een houten been – dat houten been, dat zijn de wederzijdse gevoelens die je samen meedraagt, dat is je versmolten verleden, heden en toekomst. Ze houdt nog meer van jou dan jij van haar. Zelfs als ze niet bij je is, is ze er toch. Als je niet van haar wakker ligt, droom je de mooiste dromen of heb je de trillendste nachtmerries. Dat is de betovering, dat is de rush, dat is de trip… maar om de hoek schuilt de door rede ingegeven twijfel.
Filosofeer niet, probeer het absurde niet te verdringen: ontken gewoon het bestaan ervan, negeer het. Het is moeilijker dan het lijkt, vooral in een beginstadium, maar het is wel een noodzaak. De twijfel hoeft niet eens persoonlijk te zijn (dat is misschien zo erg nog niet: die wordt in het beste geval toch naderhand volledig weggenomen) – ze is dodelijk als ze algemeen is, als ze je wereldbeeld betreft. Liefde is een manier om aan jezelf te ontsnappen, alvorens je in jezelf verdwijnt. De keuze van een partner is aanvankelijk zo willekeurig en door toeval bepaald dat het wel iets belachelijks en gekmakends moet hebben. Is de liefde het wel waard om jezelf in lichterlaaie te zetten… heeft het gevaar om afgewezen en opgebrand te raken (uit lijfsbehoud) geen voorrang op al het prille toekomstige geluk dat je eventueel te wachten zal staan? Geef je je eigen sociale leven niet voor een groot deel op, zodra je je in het liefdesleven stort? Waarom zou iemand niet alleen door het leven kunnen gaan? Je bent alleen geboren… je bent dus ook de enige persoon met wie je echt en initieel voorbestemd bent om samen te zijn.

Zandkasteel
Een mens is zoals steeds slachtoffer van zijn plaats in de evolutie. Waar bij dieren de drang tot overleven en voortplanten voor gaat, is die bij de mens een oorzaak tot liefde geworden die zelfs een honderdjarige zich niet meer kan herinneren. En dat wat de mens van de rest van de schepping onderscheidt – zijn verstand, zijn vermogen om bij de dingen stil te staan, om na te denken – daar wil hij het liefst (onbewust) op alle geoorloofde manieren weer vanaf raken. Terug afdalen op de evolutionaire ladder, zichzelf degraderen door zijn ontwikkeling te verdringen, door zichzelf te vergeten, dat wil de mens. Wat de liefde dan van de andere opiaten onderscheidt, is dat het de enige drug is waarvan de verschijnselen ook noodzakelijk zijn voor het bestaan ervan. En in die zin is liefde misschien wel bedrog: het is het (tijdelijk en onbewust) discrimineren van onze verstandelijke kanten ten voordele van die van de gevoelsmens in ons… en hopelijk ook ten voordele van de geliefde.
Liefde is geen rationele keuze – als het dat zou zijn, dan was het al lang geen liefde meer. Houd van iemand, maar denk er dus nooit echt bij na – de liefde zal wegzinken als een met de hand opgericht en verwarmd zandkasteel vol met ondergrondse gangen en omringd met golfbrekers dat in de verte het springtij met rasse schreden ziet naderen.

Filosofie Magazine riep scholieren op een vurig pleidooi te houden over de ware aard van de liefde. Is liefde bijvoorbeeld een chemisch-hormonaal proces, cultureel bepaald, de meest geslaagde poging om met een ander samen te leven, een ziekte, of een mooie term voor een lage drift. Christophe van Gerrewey (18 jaar) uit Gent won de jaarlijkse essaywedstrijd voor scholieren met bovenstaand essay. De prijsuitreiking vond plaats op 24 november in filosofisch café Felix & Sofie in Amsterdam.