Out of Reach van Birgit Boogaard liet de Wageningse filosoof Josette Jacobs anders naar duurzaamheid kijken. ‘Oplossingen voor het klimaatprobleem vinden we niet door de natuur centraal te stellen.’
‘Dit schilderij reikt een nieuwe benadering van ons duurzaamheidsprobleem aan, die draait om wederzijds begrip.’ Filosoof Josette Jacobs promoveerde op dit onderwerp.Tegenwoordig is ze als wetenschapsfilosoof verbonden aan de Universiteit Wageningen. Out of Reach van Birgit Boogaard hangt normaal gesproken bij Jacobs thuis, maar in februari 2015 is het te zien op de universiteit Wageningen.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Hoe kijkt een wetenschapsfilosoof naar het duurzaamheidsprobleem?
Hoe zie je de oplossing hiervoor in dit kunstwerk?
‘In het werk van Birgit Boogaard worden verschillende velden en groepen met elkaar in verband gebracht: de wind, de natuur, speelt met de doeken, die staan voor cultuur en traditie. Het kind, de toekomstige generatie, reikt naar de doeken, naar de traditie. En de zon geeft schaduwen aan de door mensen gemaakte palen. Zodra elementen in verband met elkaar wordt gebracht, zoals in dit schilderij gebeurt, ontstaat de mogelijkheid van samenwerking. Bij samenwerking staat wederzijds begrip voor mij centraal, en de meester van het begrip is de Duitse filosoof Hans-Georg Gadamer. Gadamer heeft me enorm geïnspireerd tot een nieuwe blik op samenwerking.’
Gadamer heeft het over begrip van teksten. Hoe gebruik je dat voor het klimaatprobleem?
‘Ik pas zijn idee toe op de natuur, en hoe die door verschillende groepen verschillend begrepen wordt, net zoals teksten verschillend gelezen kunnen worden. Neem de Columbia-rivier in Noord-Amerika. Een energiemaatschappij wilde daar een dam in maken, zodat ze duurzame energie konden opwekken. Vissers protesteerden hiertegen, omdat de zalm die in de rivier zwom daardoor zou sterven. Zij hadden juist een manier gevonden om die op een zo duurzaam mogelijke manier te vangen, door alleen de oudere vissen te nemen, zodat er telkens een nieuwe generatie vissen kon ontstaan.
In eerste instantie wilde de energiemaatschappij een zak geld aan de vissers geven, maar dat was niet bevredigend voor hen. Er ontstond pas een voor ieder bevredigende oplossing toen er wederzijds begrip kwam over hoe ze de rivier interpreteerden: voor de ene partij stond die voor potentiële duurzame energie en voor de andere partij was die een leefomgeving voor dieren. Toen ontstond het idee dat het allebei kon: er werd een klep in de dam gemaakt, zodat in het juiste seizoen de zalm erdoor kon. De energiemaatschappij zou dan wat minder energie opwekken in die maanden, en de vissers zouden iets minder vis per jaar krijgen, maar voor beide partijen betekende het dat volgende generaties ook nog van vis en energie konden genieten.’
Hoe zie je dat wederzijds begrip terug in het werk van Birgit Boogaard?
‘Op twee manieren. Je ziet dat het een beetje onduidelijk is waar de horizon loopt in het werk. Is dat blauw nu zee of lucht? En na de horizon lijkt wel opnieuw een strand te beginnen, of is dat de avondlucht? Gadamer heeft het over horizonversmelting, het punt waarop twee visies op een kwestie zodanig begrepen worden dat er een raakvlak in visie ontstaat. Daarbij moeten vooroordelen in iemands traditie niet worden weggepoetst, maar juist naar voren gebracht: het vooroordeel dat een rivier een energieopwekker is bijvoorbeeld.
Door wederzijds begrip wordt ieders traditie ook verrijkt. Dat zie ik verbeeld in de doeken, die staan voor onze culturele traditie. Je kunt er doeken of ideeën vanaf halen en eraan toevoegen, maar de grote lijn blijft. In die zin zeg ik altijd dat interpreteren pijn doet: je krijgt er in je arsenaal aan ideeën iets bij én je verliest iets. Mijn idee is dus dat we bij oplossingen voor het klimaatprobleem niet de natuur centraal moeten stellen, maar de mensen die haar interpreteren. De natuur kan niet spreken en zeggen wat ze wil. De oplossingen voor klimaatproblemen zitten in mensen zelf.’
Auteur Marianne M. van Dijk
Birgit Boogaard
Out of Reach (2013)
Universiteit Wageningen
Februari 2010
