‘Bij dit werk kun je geen passieve toeschouwer zijn.’ Yuriko Saito over kunst op straat en in het dagelijks leven.
Je komt het regelmatig tegen in Japanse hotelkamers: het uiteinde van de rol wc-papier is opgevouwen tot een driehoek. Ingewikkelder vormen, zoals een waaier of bloem, komen ook voor. Om aan te geven dat de wc recent is schoongemaakt. Maar tevens heet het de gasten welkom en wordt getoond dat men aandacht aan hun verblijf besteedt.
Cloud Gate (2006), Anish Kapoor, Millenium Park, Chicago
Dit soort fenomenen is precies waar Yuriko Saito, een Japans-Amerikaanse filosoof verbonden aan de Rhode Island School of Design, in geïnteresseerd is. ‘Ons esthetische leven bestaat niet alleen uit schilderijen, muziek en literatuur. Esthetische overwegingen zijn verweven met alle aspecten van ons bestaan: hoe we koken en tuinieren, hoe we ons huis inrichten, hoe we met andere mensen omgaan.’
Het kunstwerk dat u wilde bespreken — Cloud Gate van Anish Kapoor — is allesbehalve een alledaagse object.
‘Cloud Gate is inderdaad heel bijzonder. Het is een gigantische stalen sculptuur die wel iets weg heeft van een boon. Door de grootte, de vorm en het spiegelende oppervlak lijkt het wel van een andere planeet afkomstig. Toch is dit werk op allerlei manieren verbonden met ons dagelijks leven. Het staal van de sculptuur is prachtig gepolijst. Maar vanwege de kromming van het oppervlak wordt de omgeving — het plein, de wolkenkrabbers, de wolken — op een heel andere manier gepresenteerd dan we gewend zijn. We worden altijd omgeven door lucht en wolken, waardoor ze heel vanzelfsprekend zijn geworden. We kijken alleen naar boven als het dreigt te gaan regenen. Dit werk brengt de wolken terug op een menselijk niveau en dwingt ons te kijken naar de beweging van de wolken, de veranderingen van het licht en de kleur van de lucht.
Bovendien hebben alledaagse objecten, in tegenstelling tot de museumstukken waar esthetici zich traditioneel op richten, een veel grotere macht om de kwaliteit van leven van mensen te beïnvloeden. Alleen een schilderij aan de muur hangen maakt een gure ruimte nog niet gezellig. Twintig jaar geleden was het plein waar Cloud Gate op staat een verwaarloosd stukje Chicago. Nu is het een van de grootste toeristentrekkers. En niet alleen toeristen komen er. Kinderen vinden Cloud Gate geweldig. ’s Zomers komen veel stadsbewoners naar het plein. De kinderen spelen, trekken gekke bekken in de spiegels, en de ouders doen hun schoenen uit om af te koelen in de nabijgelegen fontein.’
Is het ook relevant dat je om het werk heen kunt lopen en het kunt aanraken?
‘Bij dit werk kun je geen passieve toeschouwer zijn. Je beleeft het pas echt als je er een rondje omheen loopt, eronderdoor gaat, je hoofd voortdurend heen en weer beweegt. Je kunt het ook aanraken, maar het is zo mooi glad dat ik liever niet mijn vingerafdrukken erop zet. In het algemeen zie je dat de traditionele esthetiek zich richt op een toeschouwer die op een afstandje een oordeel over een kunstwerk velt. Daardoor vallen allerlei activiteiten automatisch buiten beschouwing. In ons dagelijks leven kijken we niet alleen, maar doen we ook van alles. In plaats van het beoordelen van een maaltijd, vraag je je dan af welke esthetische overwegingen een rol spelen bij het bereiden van die maaltijd.’
Heeft deze esthetiek van het alledaagse ook politieke consequenties?
‘We kopen veel spullen omdat ze up-to-date, nieuw of in de mode zijn. En omgekeerd gooien we oude spullen weg — terwijl ze misschien nog prima functioneren — omdat ze niet meer hip zijn. Zulke esthetische overwegingen lijken dus een belangrijke motor voor consumentisme, dat een heleboel negatieve consequenties voor het milieu heeft. Bovendien is de productie van die spullen vaak gepaard gegaan met nog meer narigheid, zoals ontbossing en schendingen van mensenrechten. Mijn positie is niet dat we onze esthetiek aan de kant moeten schuiven en het alleen maar over de moraal moeten hebben. Wat we nodig hebben is een esthetische paradigmawisseling, waardoor we dingen die nog lang meekunnen maar er misschien wat versleten uitzien leren waarderen en koesteren.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
