The New Forest van Maarten Baas laat ons verlangen naar iets wat we nooit zullen meemaken. De Groningse filosoof Thijs Lijster vertelt hoe deze onvervulde belofte onze tijdservaring verandert.
The New Forest. Maarten Baas
De prijs voor het ‘Het meest mis- leidende product’ wordt jaarlijks uitgereikt aan een product dat de kopers een ongegronde belofte heeft gedaan. Het zou makkelijk zijn om de producenten van zulke producten af te schilderen als geldzieke monsters, en de kopers ervan als slachtoffers van het kapitalistische systeem. ‘Dat zou echter geen recht doen aan het hele verhaal’, waarschuwt de Groningse filosoof Thijs Lijster. ‘Wij, als consument en als mens, hebben zélf constant een verlangen naar iets nieuws.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
In het conceptuele kunstwerk The New Forest reageert ontwerper Maarten Baas (1979) op deze obsessie met het nieuwe. Hij laat zien dat ook hij als kunstenaar niet kan ontsnappen aan de zoektocht naar voortdurende vernieuwing. ‘The New Forest is een kunstwerk dat eigenlijk nog niet bestaat’, vertelt Thijs Lijster. Het plan is om een bos aan te leggen in de polder van Flevoland dat, mits daadwerkelijk uitgevoerd, pas over 200 jaar volgroeid zou zijn. Het bos zou van bovenaf de vorm hebben van een flitsend productlogo dat door de seizoenen heen steeds van kleur zou veranderen.
Waarom maakt Maarten Baas een kunstwerk dat nog niet af is?
‘Niemand die nu leeft zal het voltooide werk meemaken. We worden dus geconfronteerd met een andere wereld die er nog zal zijn als wij er niet meer zijn. Zo maakt het werk ons bewust van de tijd en de eindigheid. In die zin is het werk deel van de slow art-beweging: het gaat in tegen de versnelling en haast waar tegenwoordig zoveel over geschreven en geklaagd wordt. Tegelijkertijd bevestigt Baas ook de nieuwigheid waar de kunst en de mensheid altijd naar op zoek zijn. Sinds de negentiende eeuw werd het nieuwe in de kunst gezien als een kritisch verzet tegen de status-quo. Maar omdat we nu leven in een wereld waarin alles voortdurend om vernieuwing draait, moet de kunst alternatieve begrippen over het nieuwe formuleren. Baas neemt die uitdaging aan door het begrip van nieuw op te rekken en een verlangen op te roepen dat nooit ingewilligd kan worden. Het duurzame en het langzame gaan zo gelijk op met het nieuwe en de mode.’
Laat Baas dus zien dat deze twee ogenschijnlijke tegengestelden juist wel samen kunnen gaan?
‘Niet helemaal. Baas is namelijk wel kritisch over onze obsessie met het nieuwe, maar hij levert zijn kritiek spelenderwijs. In plaats van de drukte af te zweren, speelt Baas erop in door middel van ironische over-identificatie. Zo exposeerde hij op de kunstbeurs van Milaan, die door de hectiek soms op een circus lijkt, letterlijk circusobjecten. In The New Forest doet hij iets soortgelijks. Hij plaatst vraagtekens bij onze voortdurende versnelling, maar erkent tegelijkertijd de aantrekkingskracht ervan door er zelf aan mee te doen.’
Doet hij door in te spelen op de aantrekkingskracht van het nieuwe geen valse beloftes aan de kijker?
‘Het werk heeft zeker iets utopisch. In de toelichting staat dat het eigenlijk alleen maar bekeken kan worden als je boven de aarde zweeft. Baas zegt dat dat over 200 jaar geen probleem is, omdat we dan allemaal onze eigen helikopter hebben. Eerder dan een valse belofte zit er in het werk een naïeve hoop dat we er over 200 jaar nog zijn en dat we de technologie op een speelse in plaats van destructieve manier kunnen gebruiken. Hiermee vervult Maarten Baas de rol die filosoof Walter Benjamin aan de kunstenaar toeschrijft. Hij moet mensen spelenderwijs bekend maken met een nieuwe tijd. Omdat kunst niet nuttig hoeft te zijn, biedt ze ruimte voor idealisme en hoop.’
Wat leert The New Forest ons over hoop?
‘Als we op iets hopen, ervaren we de tijd niet als een opeenvolging van seconden, maar worden we juist weggezogen in toekomstige momenten. Dat maakt ons ervan bewust hoe sterk onze persoonlijke tijdservaring verschilt van de mathematische kloktijd. Terwijl die kloktijd gebruikt kan worden om tijdsduur te berekenen en te voorspellen, ervaren we door hoop en verlangen juist hoe open en onvoorspelbaar de toekomst is.’
