Wat is het zelf? En is iemand met dementie nog ‘zichzelf’? Wat het zelf is blijkt opvallend veel te maken te hebben met andere mensen.
Illustratie: Bas van der Schot
Experiment
Als mensen wordt gevraagd te oordelen of iemand nog dezelfde persoon is, leggen ze daarbij de nadruk op de morele vermogens.
‘De vraag naar het zelf kan urgent zijn’, vertelt filosoof Roy Dings. ‘Bijvoorbeeld voor mensen die een diagnose als autisme krijgen: zij vragen zich af of ze nog wel dezelfde persoon zijn. Maar wat betekent het om ‘jezelf’ te zijn? Filosoof John Locke legt de nadruk op het belang van het geheugen: alleen met herinneringen kun je je op tijdstip A nog dezelfde persoon voelen als op tijdstip B.
Dit experiment onderzoekt wat de omgeving van iemand denkt over persoonlijkheidsveranderingen, en geeft daarmee een ander perspectief op het zelf. Via vragenlijsten lieten onderzoekers familieleden van mensen met dementie beoordelen in hoeverre iemand nog dezelfde persoon was. Verrassend is dat de morele vermogens, zoals empathisch vermogen, belangrijk bleken bij die beoordeling, en niet zozeer het functioneren van het geheugen.
Veel filosofische benaderingen van het zelf zijn geschreven vanuit het ‘eerste-persoonsperspectief’; dit onderzoek biedt een ‘derde-persoonsperspectief’. In de dagelijkse praktijk is ons idee van ons zelf een resultaat van continue wisselwerking tussen die twee perspectieven: ik moet een idee hebben wie ik ben en of ik nog wel dezelfde persoon ben. En hoe mijn omgeving op me reageert, heeft invloed op hoe ik naar mezelf kijk en mezelf aan anderen presenteer. Die twee perspectieven zijn allemaal stukjes van een grote puzzel over een theorie van het zelf.’
