Dit artikel is exclusief voor abonnees
In dit boek geeft Hadot geen systematisch overzicht van de antieke filosofische scholen, doctrines en argumenten, maar waagt hij zich aan een veel interessanter project: hij probeert de antieke wijsbegeerte in een veelomvattende visie te vangen die vooral laat zien wat de overeenkomsten zijn tussen de diverse scholen en stromingen. Wat verstond men in die tijd, waarin de filosofie als discipline geboren werd, onder een filosoof, en wat is er sindsdien met die opvatting gebeurd?
Een ambitieuze onderneming die Hadot, na ruim veertig jaar onderzoek, wel is toevertrouwd. Hij is zeer genuanceerd in zijn formuleringen, geeft precies aan waar moeilijkheden liggen en waar interpretaties verschillen. In het eerste deel gaat hij de ontwikkeling na van de term philosophia om, misschien weinig verrassend, uit te komen bij Plato’s definitie van de wijsbegeerte als ‘liefde voor de wijsheid’. De Socrates uit Plato’s teksten is de archetypische wijze, hij die verlangt naar wijsheid, haar probeert te bereiken, maar daar nooit volledig in slaagt. In zijn streven laat hij wel iets zien van de wijsheid: hij wijst er als het ware naar, zodat anderen zijn ideaal ook kunnen zien.
Oefeningen
In het derde deel gaat Hadot in op de rol die het christendom gespeeld heeft bij het verbreken van de verbinding tussen enerzijds filosofie als levenswijze en anderzijds de filosofische theorie. Het christendom nam bepaalde spirituele en transcendente elementen over uit de filosofie en van de filosofie bleef weinig meer over dan een puur theoretisch hulpmiddel bij de theologie. Tot op de dag van vandaag heeft de filosofie zich hiervan nog niet volledig weten te herstellen: ‘de moderne filosofie is zover gekomen dat ze zichzelf als een theoretische wetenschap beschouwt, omdat de existentiële dimensie van de filosofie geen betekenis meer had in de optiek van het christendom dat tegelijkertijd leerstelling en leven was.’ Hier neemt Hadot wel erg grote stappen en ondanks zijn zorgvuldige uitleg valt er wel het een en ander in te brengen tegen zijn visie. Hij is zich daar ook van bewust: ‘Om de invloed van de antieke filosofie op de filosofie van de Middeleeuwen tot nu in haar volle omvang te beschrijven, zou ik een dik boek nodig hebben.’ Voorlopig kan wie geïnteresseerd is in de filosofie van de levenskunst zijn hart ophalen aan dit boek, dat op heldere en inspirerende wijze laat zien hoe de filosofie niet alleen een manier van denken maar ook een manier van leven kan zijn.
Filosofie als een manier van leven, door Pierre Hadot, vert. Zsuzsó Pennings. Amsterdam, Ambo, Amsterdam € 24,95
