Home Filosofie als oefening

Filosofie als oefening

Door Hester Eymers op 19 maart 2013

02-2004 Filosofie magazine Lees het magazine
De Franse denker Pierre Hadot houdt een pleidooi voor de filosofie als een manier van leven.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Filosofie.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste verhalen over filosofie. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.

In de tijd van de oude Grieken, betoogt Pierre Hadot, gaf filosofie antwoord op praktische vragen als hoe men om moest gaan met de dood, met ziekte en lijden, met de emoties. De theorie stond nooit op zich, maar was altijd een middel om het doel, het onverstoorbare leven van de wijze, te bereiken.In eerste instantie beïnvloedde Pierre Hadot met deze analyse vooral zijn studenten (waaronder Michel Foucault), later kreeg zijn werk ook in bredere kring aandacht. Eén van zijn populairste boeken (Quest-ce que la philosophie antique?) is nu in het Nederlands vertaald onder de titel Filosofie als een manier van leven.
In dit boek geeft Hadot geen systematisch overzicht van de antieke filosofische scholen, doctrines en argumenten, maar waagt hij zich aan een veel interessanter project: hij probeert de antieke wijsbegeerte in een veelomvattende visie te vangen die vooral laat zien wat de overeenkomsten zijn tussen de diverse scholen en stromingen. Wat verstond men in die tijd, waarin de filosofie als discipline geboren werd, onder een filosoof, en wat is er sindsdien met die opvatting gebeurd?

Een ambitieuze onderneming die Hadot, na ruim veertig jaar onderzoek, wel is toevertrouwd. Hij is zeer genuanceerd in zijn formuleringen, geeft precies aan waar moeilijkheden liggen en waar interpretaties verschillen. In het eerste deel gaat hij de ontwikkeling na van de term philosophia om, misschien weinig verrassend, uit te komen bij Plato’s definitie van de wijsbegeerte als ‘liefde voor de wijsheid’. De Socrates uit Plato’s teksten is de archetypische wijze, hij die verlangt naar wijsheid, haar probeert te bereiken, maar daar nooit volledig in slaagt. In zijn streven laat hij wel iets zien van de wijsheid: hij wijst er als het ware naar, zodat anderen zijn ideaal ook kunnen zien.

Oefeningen

In het tweede deel komt het eigenlijke onderwerp aan bod: filosofie als manier van leven. Gedetailleerd schetst Hadot de manier waarop in de diverse scholen de filosofie beoefend werd. De dialogen van Plato bijvoorbeeld, waren niet in de eerste plaats bedoeld als theoretische verhandelingen, maar als oefeningen. Het uiteindelijke doel was om het eigen standpunt te overstijgen doordat men leerde zich in te leven in de standpunten van anderen. Uiteraard was het noodzakelijk om het over bepaalde basisbegrippen eens te zijn: dat zijn de Ideeën of Vormen. Deze samenhang van theorie en praktijk zien we bij alle scholen en stromingen terugkeren. Aan de ene kant de keuze voor een levenswijze, aan de andere kant een filosofisch discours dat deel uitmaakt van die levenswijze, haar ondersteunt en expliciteert.


In het derde deel gaat Hadot in op de rol die het christendom gespeeld heeft bij het verbreken van de verbinding tussen enerzijds filosofie als levenswijze en anderzijds de filosofische theorie. Het christendom nam bepaalde spirituele en transcendente elementen over uit de filosofie en van de filosofie bleef weinig meer over dan een puur theoretisch hulpmiddel bij de theologie. Tot op de dag van vandaag heeft de filosofie zich hiervan nog niet volledig weten te herstellen: ‘de moderne filosofie is zover gekomen dat ze zichzelf als een theoretische wetenschap beschouwt, omdat de existentiële dimensie van de filosofie geen betekenis meer had in de optiek van het christendom dat tegelijkertijd leerstelling en leven was.’ Hier neemt Hadot wel erg grote stappen en ondanks zijn zorgvuldige uitleg valt er wel het een en ander in te brengen tegen zijn visie. Hij is zich daar ook van bewust: ‘Om de invloed van de antieke filosofie op de filosofie van de Middeleeuwen tot nu in haar volle omvang te beschrijven, zou ik een dik boek nodig hebben.’ Voorlopig kan wie geïnteresseerd is in de filosofie van de levenskunst zijn hart ophalen aan dit boek, dat op heldere en inspirerende wijze laat zien hoe de filosofie niet alleen een manier van denken maar ook een manier van leven kan zijn.

Filosofie als een manier van leven, door Pierre Hadot, vert. Zsuzsó Pennings. Amsterdam, Ambo, Amsterdam € 24,95