Vijftien vrouwen buigen over de vraag of vrouwen anders denken dan mannen. Een antwoord? Nee. Wel vijftien essays waaruit in ieder geval blijkt dat vrouwen niet allemaal hetzelfde denken.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
‘Helaas moeten vrouwen zichzelf en het eigen vrouwelijke denken tot onderwerp nemen om te bewijzen dat ze er mogen zijn’, stelt Nelleke Noordervliet in het voorwoord van de bundel Zij denkt dus zij bestaat. Ze spreekt van een defensieve beweging die is opgedrongen door het ‘onbegrijpelijk egocentrische gebrek aan belangstelling’ van mannen voor de bijdrage die vrouwen leveren in de wereld van het denken. De veertien essayistes doen wat Noordervliet van ze vraagt. Ze schrijven over hun eigen ervaringen als vrouw – en filosoof. Of ze een drang voelen om zich te bewijzen? Daarover zijn de meningen verdeeld.
Zij denkt dus zij bestaat is geen antimannenboek. Er is wel een hoofdstuk waarin beweerd wordt dat vrouwen het superieure geslacht zijn en dat mannen eigenlijk bang voor ze zijn. ‘Terecht’, volgens VVD-Eerste-Kamerlid Heleen Dupuis. Mannen zijn immers ‘testosterondenkers’, jagen altijd naar de top en zijn in het hier en nu daarom minder aangepast dan vrouwen, die in relaties en verbindingen denken. Maar dat die manier van denken ook een keerzijde heeft, laat schrijfster Désanne van Brederode zien met een dialoog.
De essays zijn divers. De invalshoeken ook. De discussie gaat van het verschil tussen mannelijk en vrouwelijk denken in het algemeen, langs het verschil tussen rede en emotie en een verschil in kijken, naar een pleidooi voor een vrouwelijke deelname aan het filosofische spel. ‘In het veld graag’, zegt NRC-columnist Stine Jensen. ‘Niet weggemoffeld in achterkamertjes tijdens de Nacht van de Filosofie.’
Moederliefde
Marli Huijer, filosoof en arts, onderzoekt of er een verschil bestaat in mannelijk en vrouwelijk denken over tijd. Ze doet dat aan de hand van de filosofen Hannah Arendt en Martin Heidegger. Filosofen brengen hun eigen ervaringen en waarnemingen in hun denken in, schrijft ze, en er is een ervaring die vrouwen meer dan mannen lange tijd bezig heeft gehouden, al is dat tegenwoordig aan het veranderen: de zorg voor kinderen. Het verschil in denken over tijd kan volgens Huijer geduid worden als een verschil tussen ‘liefde voor de dood’ en ‘liefde voor de geboorte’. Met de tweede benadering, waar de ervaring van moederliefde misschien wel de oorsprong van is, valt er in de filosofie een wereld te winnen. Een wereld waarin ‘tijd zich ontplooit en steeds iets nieuws in zich draagt’, vermoedt Huijer. Omdat eindigheid de gedachten dan niet meer beheerst.
De toon van het boek, vrolijk en vooral relativerend, komt het best tot uitdrukking in het essay van schrijfster Jannah Loontjes. ‘Is er iets dat vrouwen bindt in hun denkpatroon?’ vraagt zij zich af. Het antwoord dat ze zelf geeft, luidt dat ieder individu meerdere identiteiten kent, ‘afhankelijk van variërende omstandigheden’. In plaats van belangstelling voor mannen of vrouwen, is aandacht voor individuen, en de verschillende identiteiten binnen één individu, ‘veel zinniger en interessanter’, stelt Loontjes. En dat is precies de aandacht die de vrouwen in deze bundel delen.
