‘We worden bezocht door wat ik Theoterrorisme noem, terrorisme gebaseerd op goddelijke grondslag. Dat geeft een hoop gedoe.’, zegt rechtsgeleerde en filosoof Paul Cliteur, die ook kandidaat-senator is namens het Forum voor Democratie . Volgens hem wordt de natiestaat ondergewaardeerd. Dit zijn de vijf favoriete boeken over politieke filosofie van Paul Cliteur (63).
1. Bassam Tibi, Islamisme en Islam (2012)
‘Bassam Tibi is een van oorsprong Syrische geleerde die al op vrij jonge leeftijd uit Syrië naar Duitsland is gekomen als politiek vluchteling. Hier heeft hij zo’n 50 boeken geschreven. Hij is begonnen bij de Frankfurter Schule als jonge student, waar hij voornamelijk college heeft gehad van Theodor Adorno. Hij is moslim en heeft veel geschreven over integratie, migratie en immigratie. Ook heeft hij zich bezig gehouden met de vraag welk type islam je zou moeten ontwikkelen opdat deze compatibel is met de kernwaarden van Europa. Zo is hij gekomen tot wat hij de Euro-Islam noemt.
Tibi houdt een pleidooi voor een moslimidentiteit die samengaat met de Europese kernwaarden. Moslims moeten, net als andere religieuzen, kunnen leven onder het democratisch rechtstatelijke regime zoals dat tot ontwikkeling is gekomen na de Tweede Wereldoorlog.
Tibi bepleit een Europese Leitkultur, die niet religieus is. Het moet een Leitkultur zijn die inclusiviteit toont binnen de grenzen van Europese kernwaarden. Je kan geen cultuur hebben zonder leidende gedachten in zo’n cultuur. Hij gaat dus niet mee met de postmoderne verwerping van identiteit of een vorm van diversiteit die zo vergaand is dat je geen leidende gedachte mag accepteren.
Het boek is nu van belang vanwege de vele spanningen van vandaag de dag. We worden bezocht door wat ik Theoterrorisme noem, terrorisme gebaseerd op goddelijke grondslag. Dat geeft een hoop gedoe. We hebben er geen controle over. En dus hebben we dringend behoefte aan een vorm van Islam of een dominante overtuiging onder moslims die je daar tegenover kunt stellen. Die overtuiging van Tibi is naar mijn smaak heel goed.’
2. Karl Popper, De open samenleving en haar vijanden (1945)
‘Ik vind Popper een groot filosoof die belangrijke dingen zegt in zijn pleidooi voor vrijheid van expressie. Ook is het interessant dat hij laat zien dat ook grote filosofen enorme blinde vlekken hebben.
Ik vind het zo’n fascinerend boek. Ik sta er helemaal achter. Het is een kritiek op de grote denkers Marx, Hegel en Plato. Ik vind het erg van belang dat dit ook gebeurt in de filosofie. Ik kan me nog herinneren dat ik mij vroeger begon te oriënteren in de filosofie met Hans Joachim Störig’s Geschiedenis van de filosofie. Hij presenteerde alle filosofen even mooi en even groot. Ik heb pas later bedacht dat ze niet allemaal groot kunnen zijn, omdat ze elkaar tegenspreken. Toen besefte ik dat je ook als filosoof een kritische attitude ten opzichte van andere filosofen kan innemen.’
3. Bertrand Russell, Religie en wetenschap (1935)
‘Ik las dit boek voor het eerst toen ik student was en ik naar Frankrijk ging. Ik wilde me de Franse taal eigen maken en veel van het Frans was een beetje moeilijk. Maar er was één auteur die ik heel makkelijk in het Frans kon lezen en dat was Bertrand Russell. Dat boekje maakte een enorme indruk op mij om een paar redenen.
Ogenschijnlijk is het een boekje over de verhoudingen tussen religie en wetenschap. Maar het is tegelijkertijd een hele scherpe kritiek op alle pogingen die er vanuit een georganiseerde religie of ideologie worden gedaan om het kritische en rationele denken te onderdrukken. Dat maakte toen al veel indruk op mij en ik ben nu 63, dus na decennia zie ik dat toch als een heel belangrijk punt. We moeten als filosofen het kritisch en rationele denken blijven verdedigen en ons nooit de wet laten voorschrijven door grote ideologieën.
Het interessante aan dit boek vind ik dat wanneer dit boek verschijnt Russell zelf de indruk heeft dat het gevaar geweken is van de georganiseerde religie. Maar, en daar had hij een heel vooruitziende blik in, hij zag het totalitarisme in de politiek opkomen.’
4. Sid Lukkassen, Avondland en identiteit (2015)
‘Ik vind het leuk om twee hedendaagse Nederlandse filosofen te noemen. Ik zou het een beetje slap vinden om alleen grote namen als Plato, Augustinus en Aristoteles te noemen. Sid Lukkassen is een zeer getalenteerd cultuurfilosoof. Hij is gepromoveerd aan de Nijmeegse Radboud Universiteit. Hij is humanist, verlichtingsdenker en liberaal, maar zegt ook dat dat liberalisme weerbaarder zal moeten zijn dan het zich nu toont om te kunnen overleven.
Hij verdedigt het secularisme van de verlichtingstraditie, en ook de antieke niet-christelijke bronnen van deze cultuur, maar ziet tegelijk de zwakte van het liberaal-humanistische erfgoed en maakt zich zorgen over de zwakke wijze waarop dat erfgoed wordt verdedigd. Zijn humanisme uit zich in het centraal stellen van de antieke cultuur en de hedendaagse individuele mens en in het bestrijden van alle ideologieën die de humanistische cultuur aanvallen. Doordat hij dit zo stevig in de verf zette, noemden anderen hem een pessimist.’
5. Thierry Baudet, Aanval op de natiestaat (2012)
‘Baudet is een promovendus van mij. Hij heeft een proefschrift gemaakt waarin hij laat zien dat de natiestaat op twee manieren wordt bedreigd. Ten eerste door het multiculturalisme dat leidt tot identity-politics. En ten tweede door de Europese Unie, die dat multiculturalisme hooghoudt.’
Het multiculturalisme is de behuizing geworden van een geïnstitutionaliseerde ondermijning van de natiestaat, en dat is de Europese Unie. Ik denk dat het klopt dat de natiestaat ondergewaardeerd is. Je kunt er niet omheen dat de wereld nog steeds geregeerd wordt in natiestaten en ik vind het onverantwoord dat sommige mensen dat achterhaald vinden.
De Europese Unie is nu een beetje aan het knutselen aan een natie-overstijgende rechtsorde die heel matig ontwikkeld is. Een groot plan waar we naartoe werken, is er niet. Men heeft zogezegd de oude schoenen – de natiestaat – weggegooid voor ze nieuwe hadden gekocht. Dat is precies de EU. Ze weten niet hoe ze verder moeten en nu zitten we in een rommelachtige situatie.
Daarbij komt dat de Europese Unie slecht geleid wordt. De leiders hebben suïcidale opvattingen over de rechtsstaat. Die voortdurende diversity mantra is ondermijnend. Diversity moet plaatsvinden binnen bepaalde beperkingen. Ze zijn niet bezig met Europa, omdat ze de Europese basiswaarden aan het afbreken zijn onder leiding van Juncker en Timmermans. Zo werken ze in feite samen met de vijand. En die ontwikkeling is ook door Baudet al heel goed in zijn dissertatie opgezet.
Het punt van dit boek is dat we een groot probleem hebben met de onderwaardering van de natiestaat, en het is de verdienste van Baudet om dat op de kaart te hebben gezet.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
