Met een mengeling van dedain, afschuw en verbazing kijk ik naar complotdenkers. Naar hen die in een gevaarlijke bubbel van ‘alternatieve feiten’ leven, met ernstige consequenties voor de werkelijkheid: zendmasten in lichterlaaie (5G is de duivel), pizzeria beschoten (QAnon: de elite is een pedofielennetwerk), stemlokalen bestormd (Trump: stemfraude!). Het lijken absurde extremen, maar mediawetenschappers waarschuwen ons: door eenzijdige mediaconsumptie kunnen we allemaal in zo’n bubbel terechtkomen. En dan verdwijnt de gemeenschappelijke grond.
Door de documentaire I Am Greta te bekijken, over de bekende Zweedse milieuactiviste, besefte ik dat ik gevoeliger was voor ‘alternatieve werkelijkheden’ dan ik dacht. Sterker nog, ik had me voor het karretje laten spannen van de klimaatontkenners. Ik ben dat niet, maar mijn beeld van de Zweedse klimaatactiviste Greta was wel steeds negatiever geworden. Vond ik haar eerst dapper, door clipjes die rondgingen van een huilende Greta op een VN-conferentie begon ik haar toch larmoyant te vinden. Verder had ik ergens op social media opgevangen dat ze autistisch was, en zag ik overdreven persoonsverheerlijking van een meisje met een stoornis, wier ouders ook nog eens naar haar pijpen dansten. Ik begon me te ergeren aan de Greta-hype, aan Greta zelf.
Na het zien van I Am Greta schaamde ik me. We zien twee ongelooflijk liefdevolle ouders die hun kind – dat zwaar depressief is geweest – weer gelukkig zien dankzij haar zeer oprechte missie op deze wereld. Bovenal geeft I am Greta een schokkend beeld van machthebbers en politici. Ze maken een selfie met Greta als pers- en showbizzmomentje, maar doen vervolgens niets om de klimaatcrisis tegen te gaan. Sterker nog: ze zitten verveeld op hun telefoon te kijken als Greta speecht, maken haar belachelijk. We zien ook hoe klimaatontkenners haar proberen te framen als autistisch, hysterisch en gek. Greta wil niets liever dan orde en regelmaat, en dat mensen zich houden aan klimaatafspraken in plaats van te liegen en te manipuleren.
I Am Greta schudt je wakker. Er is geen alternatieve werkelijkheid als het om klimaat gaat. Er is één gemeenschappelijke grond, letterlijk en figuurlijk. ‘Alternatieve werkelijkheid’ is een misleidende, gevaarlijke term, omdat die suggereert dat je een keuze hebt. Complotdenkers menen dat hun werkelijkheid niet door beeldvorming of interpretatie ontstaat. Ze menen onmiddellijk toegang te hebben tot de werkelijkheid, ook als dat ‘werkelijkheden’ in meervoud zijn. Media sturen, bepalen, vormen en manipuleren onze blik op de werkelijkheid, leerden de postmodernisten ons terecht. Hoe dat ook moedwillig en kwaadzins kan, laat I Am Greta zien.
