Er wordt wel beweerd dat de reformatie zonder de boekdrukkunst niet mogelijk was geweest. De Gutenberg in deze roman moet dan ook niet veel hebben van 'papen', die hij moet overtuigen van de kracht van zijn uitvinding. Ook niet van joden, overigens, met wie hij weigert in zee te gaan om zijn kostbare uitvinding te financieren. Of dat verstandig was valt te bezien. Nu was Gutenberg overgeleverd aan de geldschieter Johann Fust.
Maar terwijl Gutenberg zijn uitvinding bleef perfectioneren, wilde Fust zijn investering snel terugzien. Dit leidde tot een rechtszaak waarin Gutenberg gedwongen werd het bedrag inclusief rente in één keer terug te betalen. Bovendien legde Fust beslag op het drukkersmateriaal waarmee Gutenbergs bijbel was gemaakt. Samen met zijn schoonzoon Peter Schöffer, Gutenbergs voormalige medewerker, legde hij zich nu zelf op de boekdrukkunst toe. Daardoor draagt het eerste gedrukte boek met naamsvermelding uit de geschiedenis, het Psalterium uit 1457, niet de naam van Gutenberg maar die van Fust en Schöffer.
Blake Morrison houdt zich over het algemeen voorbeeldig aan de historische gegevens voorzover die bekend zijn. Blinde vlekken vult hij op een geloofwaardige manier in. Zo laat hij Gutenberg tussen 1444 en 1448, een ongedocumenteerde periode, doorbrengen in een klooster, waar hij van drukker lezer wordt. Niet alleen wijdt hij zich hier aan de bijbelstudie, ook maakt hij kennis met de klassieken.
Een raadsel dat historici lang heeft beziggehouden, is waarom de reeds gedrukte bijbels niet tot Gutenbergs bezit werden gerekend tijdens het proces tegen Fust. Met de verkoop hiervan had hij ruimschoots zijn schulden kunnen voldoen. Gutenberg was dan ook allesbehalve geruïneerd na het proces, zoals vroeger werd aangenomen. Integendeel, hij kon zijn drukkerspraktijk nog zo'n tien jaar lang zelfstandig voortzetten. Misschien ontneemt dit Morrison een dramatische climax. Maar de drijfveer die hij zijn hoofdpersoon toeschrijft is erkenning, niet genoegdoening.
De rechtvaardiging van Gutenberg, door Blake Morrison, uitg. Nijgh en Van Ditmar, Amsterdam 2001, 344 blz., ¦ 45,00/bef.890
