7 tips voor betere discussies

Bij familiebijeenkomsten vermijden we vaak moeilijke maatschappelijke onderwerpen. We zijn bang dat een hoogoplopende discussie de sfeer aan tafel verpest. Niet nodig, aldus cultuurfilosoof Simon Truwant. ‘Juist nu het publieke debat zo gepolariseerd is, is het belangrijk dat we met elkaar het gesprek aan blijven gaan.’ Hij geeft zeven tips om een discussie in goede banen te leiden.

‘Ga ervan uit dat je gesprekspartner waarachtig is. Waarachtigheid is de intentie om uit te drukken wat je echt meent. De meeste mensen hebben een oprechte reden voor hun standpunt, ook al is dat moeilijk te geloven wanneer hun mening ver van de jouwe af staat. Zonder geloof in waarachtigheid ben je snel uitgepraat.’

‘We zien waarheid als iets eenvoudigs. Maar er zijn verschillende manieren waarop je iets voor waar kunt aannemen: als feit, ideologische overtuiging, pragmatisch denkkader of existentiële betekenis. Vaak lopen die verschillende waarheidsvormen door elkaar in een discussie, waardoor die chaotisch wordt.

Bij een discussie over transgenders beginnen mensen bijvoorbeeld vaak meteen over de biologische verschillen tussen man en vrouw. Maar eigenlijk is niemand geïnteresseerd in die biologische feiten. De eigenlijke drijfveren zijn vaak ideologisch: hoe we vinden dat de verhoudingen tussen man en vrouw zouden moeten zijn. Of mensen hebben pragmatische bezwaren; iemand vindt het bijvoorbeeld moeilijk om de voornaamwoorden ‘die’ en ‘hen’ te gebruiken. En er spelen existentiële zorgen, bijvoorbeeld dat iemand zich angstig voelt in gemengde toiletten of zich juist niet fijn voelt bij het aangeboren geslacht. Door waarheidsvormen uit elkaar te houden leidt je een discussie in betere banen.’

‘Dat er verschillende vormen van waarheid bestaan betekent niet dat in elke uitspraak een waarheid schuilt. Blijf dus liever weg van de dooddoener dat iedereen zijn eigen waarheid heeft. Feitelijke uitspraken kunnen nog steeds geverifieerd worden, ideologische betogen kritisch ontleed, enzovoort. Zonder erkenning van bepaalde standaarden zijn constructieve gesprekken niet mogelijk.’

‘Feiten zijn niet de enige basis voor een gesprek. Emoties kunnen dat ook zijn. Rechtse mensen zullen heel andere feiten vertrouwen en belangrijk vinden dan linkse mensen. Toch kunnen ze elkaar vinden in gedeelde woede over een overheidsbeslissing, of in een gevoel van machteloosheid tegenover een snel veranderende wereld. We schrijven emoties snel af als irrationeel en hinderlijk voor maatschappelijke discussies, maar vaak vormen ze er de terechte motivaties voor.’

‘We zijn allemaal uitmuntende kritische denkers, vooral als het gaat om mensen en ideeën waar we het niet mee eens zijn. Maar kritisch denken zou een houding moeten zijn, geen vaardigheid die je willekeurig inzet. Het is belangrijk dat je die ook durft toe te passen op jezelf. Dat is moeilijk, maar ook erg productief.’

‘Als iemand hypocriet is, vinden we diegene onbetrouwbaar. Een klimaatactivist die op vliegvakantie gaat en een voorvechter van law and order die vandalisme van zijn voetbalclub vergoelijkt, stralen beiden uit hun eigen standpunt niet serieus te nemen. Maar hypocrisie is niet zo’n grote zonde als wordt voorgesteld. We zijn nu eenmaal complexe, morsige wezens die tegenstrijdige dingen willen. Houd de discussie daarom óf bij het concrete gedrag, óf bij de grote principes. De inconsequentie zelf is het probleem niet.’

‘Er is niet één juiste methode om desinformatie of populisme te bestrijden. Als iemand aan tafel complottheorieën verspreidt, kan het helpen om die feitelijk te weerleggen. Maar soms werkt het beter om het verhaal in een ander frame te plaatsen. Verander de bespreking van een complot over immigratie in een pragmatisch gesprek over hoe je met cultuurverschillen omgaat. Of laat de inhoud liggen en vraag waarom diegene hierin is gaan geloven. Misschien voelt iemand zich achtergelaten door de samenleving of niet gehoord. En durf een uitzichtloze discussie ook stop te zetten. Debatteren is geen deugd op zich.’

Simon Truwant promoveerde aan de KU Leuven op een debat tussen Heidegger en Cassirer. Naar aanleiding van Brexit en de verkiezing van Donald Trump in 2016 deed hij een postdoctoraal onderzoek naar het begrip post-truth, waarover hij in 2025 het boek De waarheid heeft vier gezichten schreef. ‘Het antwoord van veel academische filosofen op het fenomeen post-truth is teruggrijpen naar een universele rationaliteit. Ik vind het naïef om te denken dat er één juiste manier van waarheidsvinding bestaat. Ik ga graag naar bruine kroegen waar wildvreemden met elkaar babbelen aan de toog – ook over maatschappelijke thema’s. De argumenten in die discussies zijn niet altijd even logisch en coherent, maar juist daardoor leer je begrijpen waarom mensen iets voor waar aannemen.’