Joris Luyendijk schreef een boek na twee jaar in de Londense bankenwereld te hebben doorgebracht. Sinds de crisis is er volgens hem niets veranderd. ‘Dit systeem gaat opnieuw ontploffen, vrees ik’.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Wat kan ik weten?
‘Je zit in een vliegtuig en ziet ineens de vleugel in brand staan. Je loopt naar de cockpit, doet de deur open en daar zit… niemand. Met deze metafoor wil ik het gevoel van kwetsbaarheid overbrengen. Dat vliegtuig is de wereldeconomie. In 2008 lijken we op een haar na aan een soort burgeroorlog te zijn ontsnapt. Supermarkten, apotheken, en tankstations dreigden niet meer bevoorraad te worden. Bankiers belden naar huis en droegen hun partners op blikvoedsel en wapens in te slaan, en de kinderen in veiligheid te brengen. Vrijwel niemand had die crash zien aankomen. Zeven jaar later is de financiële wereld niet wezenlijk veranderd. Banken opereren op wereldschaal, terwijl er op dat niveau geen controle is. Niemand is verantwoordelijk. Nederland weet bijvoorbeeld dat ING zal vertrekken zodra de regels te streng worden. Daardoor krijgen banken veel speelruimte. Zelfs nadat ze door de belastingbetaler waren gered, zijn ze doorgegeaan met lobbyen tegen strengere wetgeving. Zijn wij dan een een land met banken, of banken met een land? Dit instabiele systeem gaat opnieuw ontploffen als we het niet veranderen.
De bankenwereld is erg gesloten omdat er een code of silence heerst. Helemaal in de City. De financiële sector mag niet met de buitenwereld praten. Ook weten bankiers van elkaar vaak niet hoe ongelukkig ze zijn. Het is een van taboes doortrokken wereld. De buitenwereld begrijpt daarom heel weinig, want journalisten en wetenschappers lopen vast op die code of silence. Pas toen ik anonimiteit garandeerde aan bankiers, liep mijn mail-inbox vol.’
Wat moet ik doen?
‘Stoppen met op de VVD stemmen. Die overlapt voor een belangrijk deel met de bankenlobby. Iedereen is boos op de banken, maar de enige partij die er iets aan doet – de PvdA – verliest in de verkiezingen en de partij die de banken geeft wat ze willen – de VVD – wint. Verder hóéf je niet per se bij ABN AMRO te bankieren. Je kunt je geld ook naar kleinere banken brengen, zoals Triodos of Handelsbanken. Streef naar hoge buffers, lage lasten. Je fiscaal adviseur zegt het tegenovergestelde: “Leen zoveel mogelijk geld, dan heb je veel aftrekbaarheid van de belasting.” Als je dan je baan verliest, ben je de pineut. Maar ja, dat is niet erg, want je hebt nu voordeel. Zo hang je jezelf in de boom die daar is geplant door de financiële sector. We zijn meer medeplichtig dan we denken. Dus: ga kleiner wonen, los je huis af en steek je spaargeld in zonnepanelen en isolatie. Je huis wordt meer waard, je verbruikt minder energie en zo breng je je maandlasten naar beneden. Je koopt eigenlijk rust. Dat is in geen geld uit te drukken. Veel kun je zelf doen, maar uiteindelijk hebben we ook een collectieve oplossing nodig. Banken moeten worden opgeknipt zodat ze weer failliet kunnen gaan en ons niet meer kunnen chanteren. Dat is vrije markt. Financiële producten moeten simpeler, zodat klanten en beleggers ze weer begrijpen. En ten slotte mag de bonus volledig bij de bankier komen, maar de malus ook als het slecht gaat. Dan let je wel op de risico’s. Rijkman Groenink zou in de schuldsanering moeten zitten. In plaats daarvan kreeg hij tientallen miljoenen euro’s. Formeel valt hem niets te verwijten, want hij hield zich aan de wet. Cultuur volgt structuur. Als we de perverse prikkels van het systeem wegnemen, zullen bankiers zich beter gaan gedragen.’
Wat mag ik hopen?
‘Ik heb mezelf de vraag gesteld of ik dit boek wel moest publiceren. Wat heeft het voor zin om de lezer achter te laten in machteloze angst, woede en verbijstering? Want hoe gaan we dit alles ooit realiseren zonder wereldregering? Je kan eindeloos veel redenen bedenken om je eigen apathie te rechtvaardigen. Maar volgens mij is dat een waardeloze levenshouding. Je kunt ook opgewekt werken aan een oplossing. Ga niet eindeloos nadenken, ga iets doen. Het Westen heeft een regeervorm die zich aan de eigen haren uit het moeras kan trekken. De politici, dat zijn we zelf. Wij kiezen onze eigen leiders. Dus waarom kiezen we niet betere leiders? Democratie is onze beste kans om vreedzaam de macht op de mondiale financiële sector te heroveren.’
Wat is de mens?
‘Bankiers geven zichzelf enorme bonussen bij banken die alleen nog bestaan dankzij onze staatssteun. Hoe kunnen die mensen met zichzelf leven? Waarom doen ze zelf eigenlijk niets? Sommige bankiers zien het leven als een statusspel dat ze aan het winnen zijn. Waarom zouden ze stoppen? Anderen zijn calculerende consumenten, die bij alles denken: “wat levert het me op?” Deze mens lijkt het meest op de homo economicus. Maar het best te begrijpen was weer een ander type. “Vergelijk het met jouw CO2-uitstoot,” zei deze soort. “Jij kunt je leven totaal omgooien om klimaatneutraal te gaan leven. Is het probleem dan opgelost? Nee, maar jouw leven ligt wel overhoop.”’
De Duitse denker Immanuel Kant probeerde in zijn filosofie vier vragen te beantwoorden. Daan Kuys legt deze vragen voor aan mensen die in het nieuws zijn.
