Filosoof Marli Huijer en ethicus Heleen Dupuis zijn het met elkaar eens dat een dergelijke plicht er in Nederland niet moet komen. Dupuis: ‘Bij Nederlanders moet je wegblijven van het woord “plicht”. Daar houden ze niet van, en het zou ook alleen averechts werken. Dus vanuit praktisch oogpunt: geen plicht.’
Marli Huijer: ‘Bovendien is er ook een politiek filosofisch argument tegen een vaccinatieplicht. In een liberale democratie zijn pluraliteit en debat essentieel. Dat betekent dat je afwijkende stemmen de ruimte geeft, dus ook die van mensen die om wat voor reden dan ook menen dat vaccinatie niet goed is. Daarom probeer je in een democratie zo lang mogelijk te zoeken naar oplossingen die geen verplichtingen opleggen. De politiek moet telkens weer blijven uitdragen dat burgers op alle mogelijke manieren de ruimte hebben om diverse standpunten in te nemen. Dwang en drang is, als er geen grote bedreiging voor de volksgezondheid is, in onze liberale democratie gewoon niet op z’n plaats.’
‘Dat argument strandt volgens mij,’ reageert Dupuis. ‘In een liberale democratie moeten altijd heel veel dingen. Naar school gaan is ook verplicht.’ Dupuis vraagt zich af of er in het geval van de coronavaccinatie niet juist wel wat meer druk mag zijn. Het is in ieders belang als de vaccinatiegraad zo hoog mogelijk is.
Dupuis: ‘Directe vaccinatieplicht is niet goed, maar indirecte wel. Je moet het mensen lastig maken om niet gevaccineerd door het leven te gaan. Personen zonder vaccinatie zouden er bij theaters, festivals, scholen, vliegreizen, ga zo maar door, gewoon niet in moeten komen. Toen ik naar de lagere school ging, in 1951, kon ik alleen naar binnen met mijn pokkenbriefje. Natuurlijk betekent dat voor de gevaccineerden dat ze steeds weer hun vaccinatiebewijs moeten tonen. Maar hoe erg is dat? Ik heb in mijn portemonnee een stukje plastic zitten waarmee ik kan laten zien dat ik gevaccineerd ben.’
‘Je krijgt dan een tweedeling: zij die wel en zij die niet gevaccineerd zijn, maar dat is precies de bedoeling. Het is asociaal om een vaccinatie te weigeren. Denk aan de contracttheorie. Als je onderdeel van deze maatschappij wilt zijn, dan moet je bepaalde dingen doen. Dat is de deal die je aangaat met de gemeenschap en daar krijg je veel voor terug. Eigenlijk zou je er in dit geval zelfs bijzonder dankbaar voor moeten zijn. Je doet het voor anderen, maar ook voor jezelf. En het is toch fantastisch dat het in zo’n korte tijd mogelijk is gemaakt om je te laten vaccineren. We moeten hier niet zo over zeuren.’
Huijer heeft meer begrip voor de mensen met twijfels. Volgens haar gaat het niet alleen om integriteit van het lichaam, dus om de concrete spuit die in je lichaam wordt gezet, maar ook om het hele surveillance- en controlesysteem dat erom heen is opgebouwd. ‘Ik ging gisteren even naar de Bijenkorf, maar daarvoor moest ik van te voren een afspraak maken, waarbij dus mijn naam en contactgegevens genoteerd werden. Dit zijn echt uitzonderlijke maatregelen. De vraag is, hoe komen we weer terug naar de normale situatie?’
‘Het beleid van de overheid is nu telkens better safe than sorry. We zijn in een risicomijdend politiek patroon geschoten. De vraag is hoe we daar weer uit komen. De verplichting tot vaccinatie is meer dan een ethische kwestie; het gaat over hoe we de samenleving inrichten. Ik maak me daar zorgen over. De voordelen voor overheden, voor de medische wereld, en voor fabrikanten van vaccins, testen en controleapps zijn zo enorm dat ik me afvraag of die ooit nog teruggedraaid worden. De kans lijkt mij groter dat deze data juist gekoppeld gaan worden aan nog meer andere data, zoals je patiëntgegevens. Dat geeft mogelijkheden om grote groepen mensen te besturen. En je ziet nu al hoe Big Data daarvoor worden ingezet.’
Dupuis: ‘Als je het zo stelt, dan heeft de angst voor controle het laatste woord. Inderdaad, die gevaren bestaan. Maar we hebben altijd een keuze.’
