De mens is haar verlangen, aldus het roemruchte boek Anti-Oedipus van Gilles Deleuze en Félix Guattari. ‘Verlangen’ is volgens Deleuze en Guattari iets anders dan het hebben van een wens of behoefte. Verlangen ligt juist ‘onder’ wensen of behoeftes. Het is de manier waarop je met je wensen omgaat en je reden om specifieke behoeftes al dan niet te hebben.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Deleuze en Guattari illustreren dit aan de hand van scheepsvaarders en smeden. Wie zich jarenlang blootstelt aan oceanen of aan ijzer zal daar langzaam maar zeker door gekenmerkt worden. Het werken met water of metaal sijpelt door in de manier waarop je praat, beweegt en denkt. Zelfs je lichaam vervormt: de smid krijgt eelthanden en de matroos krijgt zeebenen. Zulke transformaties veranderen de wijze waarop je in de wereld staat, ook als je niet aan boord of in de smidse bent. Je specifieke activiteiten transformeren langzaam maar zeker de grond van je doen en laten. Dat is hoe Deleuze en Guattari verlangen zien. Verlangen is geen specifieke behoefte, maar de manier waarop mensen zich tot hun hele leven en dus ook al hun behoeftes verhouden.
Zo kun je in een kroeg bijvoorbeeld een groep soldaten, een roedel vriendinnen en een bende corpsballen met precies dezelfde wens (‘we hebben een borrel nodig’) op totaal verschillende manieren zien drinken. De onderliggende verlangens verschillen en daardoor wordt dezelfde wens op verschillende manieren vervuld.
Dit idee vormt een krachtig en tegendraads antwoord op de vraag naar wie we zijn. We hebben steevast de neiging om die vraag te eenvoudig te beantwoorden, omdat we de complexiteit van ons leven nu eenmaal graag overzichtelijk maken. We willen het liefst dat een enkel principe het hele doen en laten van mensen (en dan met name van andere mensen) verklaart.
De lijst van kandidaten voor dit soort verklarende principes zal iedereen bekend voorkomen: het brein, de taal, ideologie, de markt, genen, technologie, enzovoort. Keer op keer worden dit soort zaken aangemerkt als de centrale factor in het menselijke bestaan.
Deleuze en Guattari laten zien dat zulke theorieën te simpel zijn, omdat mensen nu eenmaal complex zijn. Sommigen zijn door en door zakenvrouw, anderen zijn gebrandmerkt door ziekte, en bij weer anderen druipt er een voetbalclub of postzegelverzameling uit hun poriën. Menselijk verlangen kent oneindig veel vormen. En dat is maar goed ook.
Wat beweegt ons denken? In deze rubriek verschijnen de mooiste odes
van het digitale platform Bij Nader Inzien in druk. Onderstaande tekst is een
herziene versie van de ode die op 29 november 2017 is gepubliceerd.
