Thans 75 jaar geleden verscheen Johan Huizinga’s Homo ludens. Net voor de Tweede Wereldoorlog werd dit boek voorgelegd aan een wereld in ontbinding. Huizinga (1872- 1945), hoogleraar in de geschiedenis, eerst in Groningen vervolgens in Leiden, werd in 1932 benoemd tot rector magnificus van de Leidse Universiteit. Hij stond toen bekend als een leidende intellectuele figuur. Reeds in 1905 had de dichter Albert Verwey een lovend stuk over de nieuw benoemde professor geschreven. Vanaf 1919, met de publicatie van Herfsttij der middeleeuwen, groeide zijn faam met de dag.
De thema’s van Homo ludens, in het bijzonder het thema van de cultuur als spel, waren al aan de orde geweest in een aantal van zijn vroegere publicaties. Maar in zijn werk uit 1938 werden alle elementen tezamen gebracht in een overkoepelende theorie. Dit nummer van Wijsgerig Perspectief is gewijd aan het onderwerp ‘spel’. Drie van de vier bijdragen bespreken – maar vanuit verschillende perspectieven – Huizinga’s ideeën. De vierde behandelt het begrip van spel zelf. Sjoerd van Hoorn, Francesco Maiolo en Grahame Lock willen nieuw licht werpen op Huizinga’s denken. Zij komen tot de conclusie, ieder op zijn manier, dat dit denken nog steeds actueel is.
Huizinga was in wezen een conservatief, maar van een origineel type (zie Geyl, 1961). Tegelijk was hij een zogenaamde ‘cultuurpessimist’. In ons Nederland lijkt de terugkeer van het cultuurpessimisme een deel van de weldenkende bevolking te verontrusten. Ronald van Raak – een ‘denkend gezicht’ van de politieke klasse – schreef ooit in een recensie van Ad Verbrugge’s Tijd van onbehagen dat hij niet begrijpt waarom cultuurpessimisten zo veel moeite doen: ‘Als vermeende cultuurpessimisten écht pessimistisch waren, dan zouden zij geen boeken schrijven, maar in bed blijven liggen’ (Van Raak, 2004: z.p.): Maar ‘juist een optimistische politiek zal de culturele bezieling … dichterbij brengen’. Daar ben ik persoonlijk pessimistisch over. Politici hebben direct belang bij de marketing van hun ‘optimistische politiek’. Maar als ons doel is om de wereld te begrijpen, dan liever een Huizinga dan een politiek strateeg; liever Wijsgerig Perspectief dan de Handelingen van de Tweede Kamer.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
