Populisme. Sinds extreem rechts recent een bepaald soort salonfähigkeit heeft weten te verwerven in het democratische bestel wordt de term door zelfverklaarde democraten te pas en te onpas gehanteerd om bij voorkeur ‘rechtse’, maar bij uitbreiding ook alle andere tegenstanders te desavoueren die uit zijn op al te gemakkelijk politiek succes. Vanuit dat perspectief veroorzaakt de term ‘populisme’ geen enkel probleem: het is een dankbare politieke diskwalificatie die iedereen graag gebruikt, maar die niemand graag krijgt toebedeeld.

Maar houdt de term ook méér in dan dat? En zo ja, wat is de precieze inhoud ervan? Waarin bestaat populisme eigenlijk? Wat zijn de kenmerken ervan? Hoe functioneert het? Waarop is het gebaseerd en wat zijn de effecten daarvan? En vooral: hoe verhoudt het populisme zich tot democratie? Klopt het, zoals sommigen beweren, dat democratie altijd een bepaalde vorm van populisme veronderstelt? De participatie van de bevolking aan het democratische bestuur, zo luidt daarbij het argument, veronderstelt namelijk onvermijdelijk dat politieke programma’s en beleidslijnen gecommuniceerd worden in makkelijk te behappen formules en dito stellingnames. Of is het populisme daarentegen veel minder onschuldig en beperkt het zich niet tot short-cuts in de communicatie en/of het opzoeken van goedkoop electoraal succes? Schuilt er in of achter het populistische discours niet een totaal andere logica dan die van de democratie? Is het populisme in dat opzicht niet veeleer proto-totalitair, en dus aarts gevaarlijk voor een democratisch bestel? En zo ja: hoe dient een democratie met die populistische tendensen om te gaan? Valt er weerwerk tegen te bieden? Kunnen ze met wortel en tak worden uitgeroeid? Of blijft het populisme in een democratisch regime altijd smeulen, zodat het gevaar van een de democratie bedreigende brandhaard nooit ver weg is?
Laten dat de vragen zijn die ons ertoe hebben aangezet om de kwestie van het populisme tot thema te maken van dit nummer van Wijsgerig Perspectief. De verwachting dat al die vragen ook een antwoord krijgen, is allicht weinig realistisch. Maar misschien is het zorgvuldig formuleren van de vragen en het uitnodigen tot reflectie alvast een stap in de goede richting?