Ongeveer 125 jaar geleden schreef Nietzsche over de geschiedenis van het Europees nihilisme. Volgens hem was dat een geschiedenis van de toekomst. Het nihilisme zou zich de komende eeuwen ontwikkelen tot een enorme catastrofe. Wij zitten inmiddels midden in die periode…
Arnon Grunberg interviewde een tijdje geleden Johan Goudsblom, schrijver van het boek Nihilisme en cultuur, dat ruim vijftig jaar geleden verscheen. In dat gesprek zegt Goudsblom dat we tegenwoordig allemaal nihilistisch zijn, ook al weten we het niet. Hij vergelijkt het met de aanwezigheid van kernwapens in onze samenleving: ze zijn er en vormen potentieel een enorm gevaar, maar vrijwel niemand slaapt er minder rustig door.
Minister Donner noemde de overwinning van de PVV bij de Europese verkiezingen in 2009 een symptoom van nihilisme. Columnist Heldring zegt in een interview in de Volkskrant van 16 april 2010 dat Fortuyn en Wilders ‘eigenlijk nihilisten’ zijn. Jan Dirk Snel schrijft, onder verwijzing naar de gedoogverklaring van het huidige kabinet, op zijn weblog dat ‘doen alsof de islam een serieus issue is’ ‘de kern van het huidige nihilisme’ is.
Wat betekent ‘nihilisme’? Is het alleen een gesofisticeerd scheldwoord, een term om aan te geven dat je het ergens niet mee eens bent? Of heeft het woord ook een beschrijvende betekenis? Zegt het misschien zelfs iets over de toestand van de Europese cultuur? Over onszelf? Zijn wij nihilistisch zonder het te weten? Of doen we maar alsof? Kunnen we het nihilisme overwinnen?
Enkele van deze vragen komen aan de orde in dit nummer van Wijsgerig Perspectief. Uit de lange geschiedenis waarin het begrip ‘nihilisme’ werd gevormd belichten we twee belangrijke momenten: Nel Grillaert beschrijft de opkomst van het Russische nihilisme aan het eind van de negentiende eeuw, en belicht vooral de wijze waarop het in de Russische literatuur van Toergenjev en Dostojevski verschijnt. André van der Braak laat aan de hand van de Japanse filosoof Nishitani zien, hoe rond de thematiek van het nihilisme westerse en oosterse filosofie elkaar treffen.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
